Της εκπαιδευτικού

Μαρίας Δήμου

Σε είδα χθες πάνω από τους λόφους Αγία Πόλη….λέει ένα κλασικό τραγούδι και μας το θύμισε ο Πρόεδρος της Κοινότητας Βλαχ-Σαράι κ. Βίγκας.

Κι όσοι βρέθηκαν στο Βλαχ-Σαράι, στα ερείπια της Παναγίας Παραμυθίας, ένιωσαν πραγματικά τη μαγεία αυτής της πόλης. Κάτω από τον αυγουστιάτικο ουρανό, με την αύρα της θάλασσας να μετατρέπεται σε δροσερό αεράκι και τον ήλιο να βάφει με χρυσαφιά χρώματα τα νερά του Κεράτιου οι πόρτες της Παναγίας Παραμυθίας άνοιξαν για το κοινό και ο χώρος τού κάποτε πατριαρχικού ναού γέμισε με κόσμο.

Τα μεγάλα πλατάνια της αυλής σκεπάζουν πια με τα κλαδιά τους την ξέσκεπη εκκλησία και με το θρόισμα των φύλλων τους συνόδευαν τους μουσικούς που βρίσκονταν στη σκηνή που στήθηκε πρόχειρα για να φιλοξενήσει την εκδήλωση με θέμα «Ρωμιοί συνθέτες εκκλησιαστικής και λόγιας τουρκικής μουσικής στις απαρχές της Τουρκικής Δημοκρατίας».

Θρησκευτικοί ύμνοι συνομίλησαν με λόγια τουρκικά άσματα σε μια διαδοχική παρουσίαση που έπλεκε έναν μουσικό ιστό που απλώθηκε λες απ’ άκρη σ’ άκρη όχι μόνο ανάμεσα στους τοίχους του ναού αλλά κύλισε μέχρι την ακτή του Κεράτιου κι αντάμωσε τα βαπόρια της γραμμής. Ανέβηκε στην κορυφή του λόφου για να συναντήσει το Μουχλί και την Παμμακάριστο. Και  κύλησε πάλι στα ριζά του μέχρι το Τζιμπαλί και τον Αη Γιώργη του Οικουμενικού Θρόνου.  Εδώ που κάποτε, στα αρχοντικά των Φαναριωτών, τις βεγγέρες και στις μαζώξεις τους τις συνόδευαν με τα ίδια ακούσματα που αντήχησαν κι απόψε στο Βλαχ-Σαράι.

Η Φωτεινή Ασινέθ-Κοκάλα με το κανονάκι της , ο Νίκος Ανδρίκος με την φωνή και το ούτι του, ο Χασάν Κιρίς με την πολίτικη λίρα του και ο Ερχάν Μπαϊράμ με τη φωνή και το ταμπούρι του γλύκαναν τις ψυχές των παρευρισκόμενων κι όπως είπε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης μας πρόσφεραν λίγες στιγμές γαλήνης μέσα στην παραζάλη της επικαιρότητας.

Η Εφοροεπιτροπή της Κοινότητας με τον πάντα δραστήριο Πρόεδρό της, τον Λάκη Βίγκα, έχει καταφέρει να ξαναδώσει ζωή στον χώρο αυτό και να κινήσει το ενδιαφέρον για τη ξεχασμένη από τους πολλούς εκκλησία.

Της εκπ. Μαρίας Δήμου

Πριν από μερικούς μήνες ο Δήμος του Fatih άνοιξε για το κοινό δύο λαχανόκηπους, έναν στο Yedikule κι έναν στο Ayvansaray. Εκτάσεις 10 και 5 στρεμμάτων αντίστοιχα, όπου σχολικές μονάδες υιοθετούν λίγα τετραγωνικά μέτρα και μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα και κάτω από τις οδηγίες των εργαζομένων στους χώρους αυτούς έρχονται σε επαφή με την καλλιέργεια, αναγνωρίζουν τα φυτά που παράγουν τα αγαπημένους τους λαχανικά μέσα από τη διαδικασία της βιωματικής μάθησης. Επίσης οι χώροι διατίθενται σε οικογένειες και παρέες για πικ νικ στα κιόσκια και στα υπαίθρια τραπέζια που υπάρχουν ανάμεσα στα παρτέρια των κήπων. Οι επισκέπτες μπορούν να αγοράσουν από τα λαχανικά που συλλέγονται και τα παιδιά να παίξουν με το χώμα στον ειδικά διαμορφωμένο χώρο.

Οι εγκαταστάσεις αυτές δίπλα στα τείχη έρχονται να μας θυμίσουν τους λαχανόκηπους, τα μποστάνια, όπως συνήθιζαν να τα αποκαλούν οι παλιοί Πολίτες, που απλώνονταν τόσο μέσα, όσο κι έξω από τα Θεοδοσιανά τείχη. Κατάλοιπα της Βυζαντινής περιόδου αξιοποιήθηκαν για το σκοπό αυτό στα οθωμανικά χρόνια και κάποια από αυτά συνεχίζουν να καλλιεργούνται μέχρι σήμερα.

Η Πόλη μέχρι τη δεκαετία του ‘50

Αυτό που σήμερα έχουμε σαν εικόνα για την Πόλη, με τη συνεχή δόμηση, με την ασφαλτόστρωση και τσιμεντοποίηση κάθε πιθαμής του εδάφους, απέχει πολύ από την όψη της Πόλης μέχρι τη δεκαετία του 50. Οι πολυώροφες οικοδομές, η κάλυψη κάθε τετραγωνικού μέτρου, οι διαπλατύνσεις των οδών, το καθένα χωριστά αλλά κι όλα μαζί άλλαξαν μια για πάντα τη φυσιογνωμία της Πόλης. Χάθηκαν οι αυλές με τους ολάνθιστους κήπους, χάθηκαν οι αλάνες, χάθηκαν οι λαχανόκηποι.

Εκεί που κάποτε η κάθε εποχή άφηνε το χρώμα της, που άνθιζε και πρασίνιζε ο τόπος, που κάρπιζε και μοσχοβολούσε, εκεί που η γη χάριζε  φρούτα και λαχανικά, τώρα τσιμέντο, σίδερο και γυαλί κυριαρχούν.

Οι κήποι και τα μποστάνια προσέφεραν αφθονία αγαθών. Γράφει χαρακτηριστικά ο Βυζάντιος «Εις κανέν μέρος της οικουμένης δεν εφαρμόζεται προσφυέστερον, ως έμβλημα, το Κέρας της Αμαλθείας  παρά την ΚΠ.» Απλώνονταν παράλληλα με τα τείχη και ακολουθούσαν την πορεία τους ακουμπώντας στα θεμέλια τους. Αυτό που κάποτε ήταν η τάφρος, που προστάτευε τη Βασιλεύουσα από τους επιδρομείς, όταν πια έπεσε σε αχρηστία, μετατράπηκε σε έφορα κτήματα, που οι κάτοικοι των γειτονικών περιοχών καλλιεργούσαν. Το ίζημα που δημιουργήθηκε με τα  χρόνια αλλά και οι κατάλληλες κλιματικές συνθήκες έκαναν την παραγωγή των χωραφιών αυτών περιζήτητη. Στη σκιά της ιστορίας της Πόλης, κάτω από τα εμβληματικά της τείχη, δεν συνωστίζονταν πια κακόβουλοι πολιορκητές, δεν στήνονταν στρατόπεδα επιδρομέων με πολιορκητικούς κριούς και κανόνια. Απλοί κάτοικοι με αξίνες, τσάπες και ποτιστήρια πολεμούσαν με τη γη, την σκάλιζαν, την πότιζαν, την ξεβοτάνιζαν και την έκαναν να καρπίσει. Αρχικά Ρωμιοί από το Σαρμασίκι, το Edirnekapı, το Σαλματομβρούκι, το Karagümrük αλλά και Αρμένιοι των περιοχών αυτών καλλιεργούσαν τα μικρά κομμάτια γης. Αργότερα πρόσφυγες από την Αλβανία και μετανάστες από την Κασταμονή ανέλαβαν τα μποστάνια. Η μια γενιά παραδίδει στην επόμενη.

Οι βυζαντινές κινστέρνες

Δίπλα στα τείχη, έξω από την ιστορική Πόλη αλλά και μέσα, στα μεγάλα ανοίγματα που δημιούργησαν οι ανοιχτές βυζαντινές κινστέρνες, η γόνιμη γη μετατράπηκε σε λαχανόκηπους. Η κινστέρνα του Αέτιου, του Άσπαρου  κι αυτή στα Εξ Μάρμαρα είναι οι πιο γνωστές. Μυστήριο αποτελεί ακόμα και σήμερα η αιτία της κατασκευής τους. Άλλοι λένε πως αποτελούσαν δεξαμενές πόσιμου νερού, πράγμα δύσκολο, καθώς εύκολα το νερό αυτό θα μολύνονταν. Άλλοι πως με το νερό αυτό γέμιζε η τάφρος των τειχών σε περίπτωση επιδρομής.  Ακόμα κάποιος σκέφτηκε πως ίσως ήταν χώροι συγκέντρωσης στρατευμάτων σε περιπτώσεις πολέμου. Ποιος ξέρει ίσως κάποτε  η αρχαιολογική σκαπάνη θα δώσει την απάντηση κι σ’  αυτό στο ερώτημα. Το σίγουρο όμως είναι, πως αυτά τα μεγάλα, βαθιά ανοίγματα αποτέλεσαν, σαν την τάφρο των τειχών, χώρους αστικής καλλιέργειας λαχανικών.

Είναι πολύ ωραία η περιγραφή που κάνει ο Akın Kurtoğlu, που μεγάλωσε στην περιοχή του Yenibahçe. Εκεί που, όπως γράφει ο Γεδεών, έρεε ο Λύκος κι η Πουλχερία, αδερφή του Θεοδοσίου του Β΄ και σύζυγος του Αυτοκράτορα Μαρκιανού, έχτισε το παλάτι της και φιλοξενούσε τους ανώτερους κληρικούς, πατριάρχες και πάπες, που επισκέπτονταν την Πόλη.

Οι διάσημες αγκινάρες

Γράφει λοιπόν ο Akın Kurtoğlu: «Το μονοπάτι που ακολουθεί τον οπωρώνα Yolgeçen περνά ανάμεσα σε δύο ξεχωριστούς οπωρώνες. Πιο συγκεκριμένα, χρησίμευε ως σύνορο. Καθώς κατεβαίνετε, το περιβόλι στα δεξιά ήταν του Tanaş (Θανάση) και το αριστερά του Panayot (Παναγιώτης). Αν και η θεία μου αμφιβάλλει για το αν ο Θανάσης είναι Έλληνας ή Αρμένιος, υποθέτω ότι και οι δύο είναι από την ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπολης. Το περιβόλι δίπλα στου Θανάση ήταν κάποιου με το όνομα Andriko (Αντρίκος). Αυτοί ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια λαχανικών, που κάλυπταν τις γαστρονομικές ανάγκες της περιοχής όπως μαρούλι, ντομάτα, αγγούρι, μαϊντανό, καρότο, σπανάκι, άνηθο, φρέσκο ​​κρεμμυδάκι, κολοκυθάκια, φασόλια, πιπεριές, αγκινάρες Ιερουσαλήμ, λάχανο και πράσο, φρέσκο ​​και πολύ φτηνό. Δύο από αυτούς καλλιεργούσαν και αγκινάρες. Η πιο νόστιμη συγκομιδή αυτού του λαχανικού, που είναι διάσημη ως αγκινάρα Bayrampaşa, γινόταν στους μπαχτσέδες του Yenibahçe. Άνθρωποι από διάφορες γειτονιές της Πόλης έρχονται εδώ για ν΄ αγοράσουν τις διάσημες αγκινάρες..

Στη μέση κάθε περιβολιού υπήρχαν ψηλά, φαρδιά και βαθιά πηγάδια, όπου ένα άλογο με δεμένα μάτια γυρνούσε συνεχώς σε κύκλους. Το νερό που αντλούνταν από τα πηγάδια χύνεται σε αυτοσχέδια ξύλινα κανάλια. Έτσι, κάθε μέρος των μποστανιών μπορούσε εύκολα να ποτιστεί.

Σε μια γωνιά όλων των λαχανόκηπων υπήρχαν ξύλινες καλύβες, που χωρούσαν ένα ή δύο άτομα. Εδώ οι κηπουροί ξεκουράζονταν και προστατεύονταν από τον ήλιο ή τη βροχή. Το βράδυ, όταν άρχιζε να νυχτώνει, άναβαν μια λάμπα lux μπροστά από τις καλύβες για να φωτίσει το μέρος. Τα φώτα των περιβόλων, που παρατάσσονται το ένα δίπλα στο άλλο, αντανακλούσαν στα παράθυρα που έβλεπαν την πίσω αυλή του σπιτιού μας, σαν αδύναμες λευκές κουκκίδες που τρεμόπαιζαν μέσα στη νύχτα.»

Τελευταία σπίθα οι μπαξέδες

Μια ιστορία 1600 χρόνων χάνεται. Η μοναδική αστική αγροτική παράδοση της Πόλης σβήνει. Τελευταία σπίθα οι μπαξέδες έξω από τα τείχη, που μαζί με αυτά ανήκουν στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς που προστατεύονται από την UNESCO. Οι αντιδράσεις για τα έργα ανάπλασης που προγραμματίζονται και για την περιοχή αυτή, βρίσκουν απέναντί τους τις αντιδράσεις τόσο των ανθρώπων που καλλιεργούν τη γη όσο κι όσων γνωρίζουν τη σημασία των μποστανιών και διεκδικούν τη συνέχιση τους. Ας ελπίσουμε πως οι άνθρωποι και τα μποστάνια θα νικήσουν και σ’ αυτήν τη  μάχη.

Της εκπαιδευτικού Μαρίας Δήμου

Κεράτιος, μια στενή λωρίδα νερού, που σαν κέρατο ζώου σχίζει τη σάρκα της στεριάς της μιας ακτής του Βοσπόρου και μετατρέπει την άκρη της σε χερσόνησο, σ’ ένα τρίγωνο ξηράς που βρέχεται από τρεις θάλασσες και κουβαλάει ιστορία αιώνων. Κι αν στην μια άκρη της αυτή η λωρίδα ανταμώνει το αρμυρό νερό του Βοσπόρου και της Θάλασσας του Μαρμαρά, από την άλλη γλυκαίνει από το νερό του Alibey και του Kağithane,των ποταμών που χύνονται στον μυχό του κόλπου. Λιμάνι ασφαλές οι ακτές του, απάγκιο και αραξοβόλι για τους στόλους των αυτοκρατοριών αλλά και για τα καΐκια των φτωχών ψαράδων.

Περίκλειστη η ακτή του από τη μεριά της ιστορικής χερσονήσου. Από την εποχή του Κωνσταντίνου αρχικά και του Θεοδοσίου αργότερα, ψηλά τείχη προστάτευαν την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας που απλωνόταν στους λόφους της χερσονήσου. Τείχη απόρθητα για αιώνες προστάτευσαν τη Βασιλεύουσα κι έμειναν μέχρι σήμερα λαβωμένα, ξεδοντιασμένα λες, χωρίς τις πολεμίστρες τους. Σαν κορδέλα που ξέφτισε στο πέρασμα του χρόνου τα τείχη της Πόλης στην ακτή του Κεράτιου άλλοτε βυθίζονται στις επιχωματώσεις κι άλλοτε διακόπτονται από τα ανοίγματα για το πέρασμα των δρόμων. Ακόμα κι η θάλασσα απομακρύνθηκε. Δεν τα γλύφει πια το κύμα αλλά ο φαρδύς πολύβουος  δρόμος, η καινούρια γραμμή του τραμ κι οι όμορφες πρασιές κρατούν μακριά το θαλασσινό νερό. Ένα μοντέρνο, σύγχρονο πρόσωπο διαμορφώνεται και σ’ αυτή τη μεριά της Πόλης σαν να θέλει να ανταποκριθεί στην εικόνα της αντικρινής ακτής με τα τεράστια οικοδομήματα, που άλλαξαν μια για πάντα τη γραμμή του ορίζοντα.

Ποιοι έμεναν στα μικρά φρούρια;

Πάνω σ’ αυτόν το δρόμο μέχρι πριν από λίγο καιρό έμοιαζε να αργοπεθαίνουν κάποια υπολείμματα των πιο παλιών σπιτιών που σώζονται στην Πόλη. Πέτρινα μικρά κάστρα, σπίτια που χτίστηκαν έξω από τα τείχη, μάρτυρες μιας εποχής που χάθηκε για πάντα.

Ποιοι ήταν όμως αυτοί που τα έκτισαν; Ποιοι έμεναν σ΄ αυτά τα μικρά φρούρια; Ποιοι και πότε επένδυσαν σε κατοικίες έξω από την ασφάλεια των τειχών, όταν οι Πρίγκιπες και οι Αξιωματούχοι προτιμούσαν τα υψώματα;

Μετά την Άλωση στην καθημαγμένη Πόλη τα τείχη δεν επιτελούσαν πια τον πρωτεύοντα ρόλο στην προστασία της. Καινούρια περάσματα ανοίχτηκαν, νέες πύλες δημιουργήθηκαν. Η στενή λωρίδα γης ανάμεσα στα τείχη και στο νερό, από τη Βλαχέρνα μέχρι το Τζιμπαλί, δόθηκε στο Βακούφι της Αγίας Σοφίας. Εδώ ψαράδες έφτιαξαν τις καλύβες τους στα μικρά κομμάτια γης που νοίκιαζαν από το Βακούφι. Σιγά σιγά οι καλύβες έγιναν σπίτια με πασσάλους μέσα στο νερό να κρατούν το υπερυψωμένο πάτωμα και δημιουργώντας από κάτω χώρους προφύλαξης της βάρκας. Έποικοι ορθόδοξοι αλλά κι Αρμένιοι κι Εβραίοι από περιοχές της νέας Αυτοκρατορίας έρχονται και εγκαθίστανται στην περιοχή ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του Σουλτάνου, αναζητώντας καλύτερη τύχη.

Οι Φαναριώτες εμφανίζονται

Όσο το Πατριαρχείο βρισκόταν στην Παμμακάριστο, σ’ αυτήν την πλαγιά του έκτου λόφου συγκεντρώνονταν και το πολιτικό, οικονομικό και πνευματικό κέντρο του ορθόδοξου πληθυσμού. Το σκηνικό αλλάζει με τη εγκατάσταση του Πατριάρχη στο Φανάρι. Μαζί του μετακινούνται και οι προύχοντες. Τα υψώματα των λόφων κατοικούνται πια από μουσουλμάνους ενώ οι χριστιανοί μεταφέρονται στα παράλια και ξεκινά μια περίοδος ανόδου, ανάπτυξης κι ευημερίας γι’ αυτούς, που πραγματοποιήθηκε λόγω των θαλάσσιων διασυνδέσεών τους με τη Δυτική Ευρώπη. Η ελληνική παρουσία και επιρροή στη Βλαχία και τη Μολδαβία αυξήθηκε επίσης αυτή την περίοδο από τη θέση του αντιπροσώπου, του βοεβόδα (baş kapıkahyası) που κατέχουν Φαναριώτες.

Αυτήν την περίοδο οι νεότερες γενιές αυτών των ελληνορθόδοξων οικογενειών απέκτησαν ευρωπαϊκή μόρφωση, κατέκτησαν τις ευρωπαϊκές γλώσσες και ήρθαν σε επαφή με τις νέες ιδέες  που αναπτύσσονταν στην Ευρώπη. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να αναδειχθούν ως εξέχουσες προσωπικότητες  στην ελληνορθόδοξη κοινότητα. Επικρατούν κι εντός της οθωμανικής διοικητικής δομής κυρίως ως Δραγουμάνοι λόγω των επαφών τους με τη Δύση και των ικανοτήτων τους στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Καθώς όλοι αυτοί διατηρούσαν ισχυρούς δεσμούς με το Πατριαρχείο επέλεγαν να διαμένουν γύρω από αυτό, στο Φανάρι. Έτσι απέκτησαν το προσωνύμιο «Φαναριώτες».

Η απόκτηση ιδιοκτησίας στο Φανάρι ήταν μια πολιτική επένδυση που πολλοί εύποροι Φαναριώτες πραγματοποιούσαν. Έτσι οι καλύβες των ψαράδων περνούν στα χέρια αξιόλογων Ρωμιών  που κατείχαν θέσεις στην Οθωμανική Αυλή και του Ηγεμόνα των Παραδουνάβιων Περιοχών καθώς και υψηλών αξιωμάτων στην Εκκλησία. Χτισμένα έξω από τα τείχη τα σπίτια τους δεν πνίγονται από την πηχτή, υγρή ατμόσφαιρα της περιτειχισμένης περιοχής. Το αεράκι που πνέει από τη θάλασσα δίνει άλλη αίσθηση στο εσωτερικό των σπιτιών αυτών.

Χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο είχαν τα περισσότερα δύο πτέρυγες και δύο ή τρεις ορόφους. Η πλευρά προς τη θάλασσα ήταν μια ξύλινη κατασκευή και επικοινωνούσε με την πτέρυγα προς τη μεριά του δρόμου που ήταν πετρόχτιστη. Έτσι η θέα της ακτής από τη μεριά της θάλασσας έδινε την εικόνα μιας συνεχόμενης οικοδομικής γραμμής. Τα αρχοντικά των Φαναριωτών ήταν κτισμένα απέναντι από το Οθωμανικό Οπλοστάσιο κι από το εμπορικό λιμάνι του Γαλατά θυμίζοντας συνεχώς στους ενοίκους τους τους ισχυρούς δεσμούς που τους ένωναν με την Υψηλή Πύλη αλλά και με το εμπόριο. Κι η αλήθεια είναι πως τα σπίτια αυτά σίγουρα αποτέλεσαν και σημεία λήψης αποφάσεων, υψηλών συναντήσεων και συνεργασιών αλλά και γιορτών, κοσμοπολίτικων εκδηλώσεων, δείγματα του ανοίγματος των ενοίκων τους προς το δυτικό κόσμο αλλά και της άμεσης σύνδεσης τους με την κρατική διοίκηση.

Έξω σαν φρούριο, μέσα πλούτος

Κι αν το εξωτερικό τους με τη χαρακτηριστική τοιχοποιία kârgir (τοιχοποιία από τούβλα και πέτρα) ήταν λιτό θυμίζοντας φρούριο, το εσωτερικό τους αντίθετα εξέφραζε τον πλούτο, την λεπτότητα και τον κοσμοπολιτισμό των ενοίκων. Κολόνες και καμάρες, διακοσμήσεις σε τοίχους και οροφές, έπιπλα και εξοπλισμός, όλα αντικατόπτριζαν την κοινωνική και οικονομική τους θέση.  Οι άνθρωποι αυτοί είχαν τη δύναμη και τη θέληση να έχουν ένα τέτοιο σπίτι. Καθώς η μεγάλη μάστιγα της Πόλης ήταν οι πυρκαγιές, η επιλογή ενός πέτρινου σπιτιού, ακόμα κι αν ήταν πολύ πιο δαπανηρό, ήταν η μόνο εγγύηση αντοχής στο χρόνο.  Το πέτρινο αυτό χτίσμα αποτελούσε τον πιο ασφαλή χώρο τόσο για τα τιμαλφή, όσο και για τα πρόσωπα που συναντιούνταν στους χώρους του. Σε εποχές με έντονες ταραχές η ανάγκη για ασφάλεια ήταν η πρώτιστη.

Έχει ενδιαφέρον πως την ίδια εποχή τα δημοσία κτίρια κατασκευάζονται κι αυτά από πέτρα. Ίσως λοιπόν οι προύχοντες της Ρωμαίικης Κοινότητας του Φαναρίου να θέλησαν να συναγωνιστούν σε ισχύ και αντοχή το κράτος θέλοντας να δηλώσουν τη δική τους δύναμη. Τα μικρά ανοίγματα, οι ψηλοί τοίχοι, το απροσπέλαστο εσωτερικό κρατούσαν μακριά τα βλέμματα των περαστικών από τη ζωή στο εσωτερικό του σπιτιού. Μόνο το στιβαρό εξωτερικό του δήλωνε την ισχύ του ιδιοκτήτη.

Η ξύλινη πτέρυγα από τη μεριά της θάλασσας, στηριζόμενη και πάλι σε πασσάλους μέσα στο νερό έδινε μια εύκολη δεύτερη πρόσβαση στο σπίτι καθώς οι προμήθειες για το νοικοκυριό μπορούν να φτάσουν με βάρκα. Τα γιαλιά του Βοσπόρου μπορούν να μας δώσουν μια εικόνα της ακτής του Κεράτιου τον 17^ο και το 18^ο αι. καθώς οι απεικονίσεις από την εποχή αυτή σπανίζουν. Πιθανή αιτία η αδυναμία πρόσβασης στην απέναντι στρατικοποιημένη ακτή του Κεράτιου από όπου οι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να αποτυπώσουν τη σειρά των αρχοντικών με τις ξύλινες όψεις τους.

Οι ‘νεοφαναριώτες’ εγκαθίστανται στο Πέραν

Η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης και τα αντίποινα της Υψηλής Πύλης άλλαξαν τη φυσιογνωμία της περιοχής. Πολλοί από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών σκοτώθηκαν ενώ άλλοι έφυγαν για χώρες της Ευρώπης. Η νέα τάξη των «νεοφαναριωτών» που θα αναδυθεί λίγα χρόνια αργότερα θα προτιμήσει να εγκατασταθεί στην περιοχή του Πέρα, αφήνοντας πίσω της τα φαναριώτικα αρχοντικά.

Η ακτή αυτή του Κερατίου θα γνωρίσει την πλήρη απαξίωση και παρακμή. Όταν οι αντανακλάσεις της Βιομηχανικής Επανάστασης εμφανίστηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τον 19ο αιώνα, άρχισαν να ιδρύονται εργοστάσια από το κράτος, ιδιώτες και θεσμούς. Η ευκολία πρόσβασης από τη θάλασσα αλλά και τα απάνεμα λιμάνια του Κόλπου έκαναν ιδανικές τις συνθήκες για την εγκατάσταση βιοτεχνιών, βιομηχανιών και αποθηκών. Ο χαρακτήρας της περιοχής Φαναρίου είχε για πάντα αλλοιωθεί και τα αρχοντόσπιτα ένα ένα γκρεμίζονταν προς χάριν των βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Τα νερά του Κεράτιου δέχονται το μεγαλύτερο μέρος των αποβλήτων και η ρύπανση δημιουργεί προβλήματα στους κατοίκους των γύρω περιοχών, που τις εγκαταλείπουν. Η χαριστική βολή ήρθε με τα έργα του Δημάρχου  Dalan τη δεκαετία του ’80. Στο όνομα της εκκαθάρισης και της εξυγίανσης της περιοχής σάρωσε τα πάντα μαζί κι ό,τι απέμεινε από τα φαναριώτικα αρχοντικά.

Τα ελάχιστα δείγματα αυτής της αρχιτεκτονικής που έμειναν ρήμαζαν για χρόνια στις νησίδες που δημιουργήθηκαν στον παραλιακό δρόμο. Με το πρόγραμμα των τελευταίων ετών του Μητροπολιτικού Δήμου της Πόλης όμως τα σπίτια αυτά διασώθηκαν, συντηρήθηκαν και παραδόθηκαν στο κοινό ως χώροι πολιτισμού. Το Γενοβέζικο σπίτι (Ceneviz Evi) όπως είναι γνωστό το πρώτο, απέναντι από τον Άγιο Νικόλα του Τζιμπαλί, η Κάσα του Κοινού, το προσαρτημένο στα τείχη οίκημα, και τα δύο λίγο πιο κάτω από τη διασταύρωση για τον Πατριαρχικό Ναό, είναι ότι απέμεινε και διασώθηκε από τη δόξα και την τιμή των Φαναριωτών. Η επίσκεψη σε αυτά, για όσους βρίσκονται ή επισκέπτονται την Πόλη, είναι μια μοναδική εμπειρία. Θα εντυπωσιαστούν από τη φρουριακή εξωτερική τους όψη αλλά κι από τη λεπτότητα της εσωτερικής διακόσμησης.

Τα αρχοντικά μοιάζει να βυθίζονται…

Καθώς η ξύλινη πτέρυγά τους δεν υπάρχει πια, το γκιαβγκίρι, το πετρόχτιστο τμήμα τους, τα καθιστά πραγματικά φρούρια στα μάτια των περιηγητών της παραλίας του Κεράτιου. Αρκετά κάτω από το επίπεδο του δρόμου, τα αρχοντικά μοιάζει να βυθίζονται. Από τη μια οι συνεχείς ασφαλτοστρώσεις κι από την άλλη το βάρος των ίδιων των κτιρίων η σημερινή είσοδος αντί για ισογείου μοιάζει πια να οδηγεί σε ημιυπόγειο. Μια στενή σκάλα κάνει δύσκολη την πρόσβαση στους ορόφους. Λένε πως η συγκεκριμένη κατασκευή ακολουθεί αυτήν των φρουρίων, που έκανε δύσκολη την πρόσβαση των ανεπιθύμητων επισκεπτών κι εύκολη την άμυνα κι απώθηση από τη μεριά των ενοίκων.  Το ίδιο και τα μικρά ανοίγματα των παραθύρων, που ήταν ψηλά και πάντα προστατευμένα από σιδεριές.

Ο μεγάλος χώρος όμως, που λειτουργούσε ως σάλα υποδοχής, έρχεται σε αντίθεση με τη στενότητα που αντιμετωπίζει αρχικά ο επισκέπτης. Ψηλοτάβανο, ανοιχτό σαλόνι, που πιθανόν φιλοξενούσε και τη βιβλιοθήκη των λόγιων ενοίκων. Διακοσμήσεις με μοτίβα από τη φύση και κορδέλες που πλαισιώνουν τα ανοίγματα στους τοίχους, τις κόγχες και τις καμάρες.

Οι κίονες και τα κιονόκρανα διέφεραν ανάλογα με τις στυλιστικές αλλαγές στην οθωμανική αρχιτεκτονική στις διάφορες περιόδους. Οι τοίχοι ήταν χοντροί και οι κόγχες και τα παράθυρα σχεδιάστηκαν ως μέρος μιας συνεχούς σύνθεσης εσωτερικής πρόσοψης όπου, σε ορισμένες περιπτώσεις, τοποθετήθηκαν ανάγλυφα διακοσμητικά.

Τα σχήματα των θόλων διέφεραν. Αλλού στρογγυλοί θόλοι με τουρκικούς τριγωνικούς τρούλους και μενταγιόν. Σταυροί θολωτοί θόλοι, χαμηλοί ή ψηλοί. και στρογγυλές άκρες.  Οι κόγχες μπορούσαν να αποθηκεύουν τιμαλφή και βιβλία, και θα μπορούσαν να έχουν ένθετα παραθυρόφυλλα από φίλντισι. Γύρω από τους τοίχους υπήρχαν καναπέδες με μαξιλάρια από πολύτιμα υφάσματα. Υπήρχαν παραδοσιακοί τύποι καθιστικών -όπως καναπέδες και ταντίρ- και δυτικών τύπων έπιπλα-επιχρυσωμένοι καθρέφτες, καρέκλες και τραπέζια. Υπήρχαν επίσης εξαιρετικά διακοσμημένα τζάκια και γωνίες για καφέ. Η θολωτή αίθουσα και οι πρόσθετες αίθουσες ήταν προσανατολισμένες προς το δρόμο, ενώ άλλοι χώροι του σπιτιού  βλέπουν προς τον Κεράτιο Κόλπο.

Μετά από αιώνες ξαναζωντανεύουν, παίρνουν μορφή και αποδίδουν και σ’ αυτήν την περίοδο της ιστορίας της Πόλης την αναλογούσα θέση της τα παλαιότερα οικήματα της Βασιλεύουσας. Οι Φαναριώτες και τα σπίτια τους είναι εδώ στην ακτή του Κεράτιου.  Επισκεφτείτε τα!

Γράφει η εκπαιδευτικός Μαρία Δήμου

Κατατέθηκε προς ψήφιση στη Βουλή σχέδιο νόμου που προβλέπει τη διενέργεια εξετάσεων για τους Έλληνες μαθητές που αποφοιτούν από τα ομογενειακά σχολεία της Πόλης και της Ίμβρου. Με αυτόν τον τρόπο δίνεται λύση σε ένα χρονίζον πρόβλημα και ικανοποιείται το αίτημα δεκάδων οικογενειών αλλά και των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας της Ομογένειας.

Το σχέδιο νόμου αφορά πολλά παιδιά αποσπασμένων εκπαιδευτικών αλλά και Ελλήνων που εργάζονται στην Τουρκία που αποφοιτούν στα ομογενειακά εκπαιδευτήρια. Με σχετική πρόβλεψη εδώ και χρόνια δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά των υπαλλήλων του Ελληνικού Προξενείου και των αποσπασμένων εκπαιδευτικών να εγγράφονται ως επισκέπτες μαθητές στα σχολεία της Ομογένειας. Τα παιδιά αυτά παρακολουθούν και βαθμολογούνται μόνο στα μαθήματα του ελληνόγλωσσου προγράμματος. Τα τελευταία χρόνια το τουρκικό υπουργείο παιδείας επέτρεψε την  εγγραφή και σε παιδιά Ελλήνων που εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα στην Τουρκία δίνοντας έτσι τη δυνατότητα αύξησης του αριθμού των μαθητών των ολιγάριθμων τμημάτων των ρωμαίικων σχολείων, ένταξης καθαρά ελληνόφωνου μαθητικού δυναμικού στις τάξεις αλλά και προσφέροντας μια λύση στις οικογένειες των Ελλήνων που επιθυμούσαν τα παιδιά τους να αποκτήσουν ελληνορθόδοξη κουλτούρα κι εκπαίδευση συμμετέχοντας στην πλούσια και ιστορική παράδοση της Ομογένειας. Να σημειωθεί πως τα μειονοτικά σχολεία, τόσο της Τουρκίας (Πόλης και Ίμβρου) είναι κλειστά εκπαιδευτικά ιδρύματα και σε αυτά εγγράφονται κανονικά μόνο μέλη της Ρωμαίικης Κοινότητας.

Το πρόβλημα δημιουργήθηκε με τα απολυτήρια των Λυκείων (Μεγάλης Σχολής, Ζαππείου, Ζωγραφείου, Ελληνικού Λυκείου Ίμβρου). Καθώς οι μαθητές δεν μπορούν να παρακολουθήσουν και να βαθμολογηθούν σε όλο το σχολικό πρόγραμμα δεν παίρνουν απολυτήριο Λυκείου αλλά ένα πιστοποιητικό σπουδών. Το ελληνικό κράτος με νομοθετική ρύθμιση αναγνώρισε το πιστοποιητικό αυτό ως ισότιμο απολυτηρίου κι έδινε τη δυνατότητα συμμετοχής των μαθητών στις εξετάσεις των ομογενών για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Οι μαθητές αυτοί όμως δεν είχαν πρόσβαση σε κανένα άλλο πανεπιστημιακό ίδρυμα ούτε της Τουρκίας, ούτε κάποιας τρίτης χώρας. Επίσης δεν μπορούσαν να προσκομίσουν απολυτήριο Λυκείου για κάποιο μεταπτυχιακό ή διδακτορικό στο εξωτερικό, όπως ζητείται από κάποια πανεπιστημιακά ιδρύματα.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα πολλές οικογένειες Ελλήνων που δραστηριοποιούνται στην Τουρκία να στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά ξενόγλωσσα σχολεία και να αποδυναμώνονται τα ομογενειακά.

Μετά από πιέσεις και έντονη δραστηριότητα τόσο των διευθυντών, όσο και Ομογενειακών φορέων όπως ο ΣΥΡΚΙ, η ΟΙΟΜΚΩ, το νέο νομοσχέδιο δίνει πια τη δυνατότητα στους επισκέπτες μαθητές των Ομογενειακών σχολείων απόκτησης κανονικού απολυτηρίου Λυκείου μέσα από εξετάσεις που δια διενεργούνται για αυτούς.

Το νέο χαροποίησε τόσο τους εκπαιδευτικούς, όσο και τις οικογένειες των μαθητών αυτών. Ελπίζουμε όλοι το υπουργείο να συνεχίσει να λαμβάνει τέτοιες «γενναίες» αποφάσεις και να ενισχύει την ομογενειακή εκπαίδευση δίνοντας λύσεις στα χρονίζοντα προβλήματα ξεπερνώντας αγκυλώσεις και προκαταλήψεις. Δυστυχώς τα χρονικά περιθώρια είναι στενά και δεν υπάρχουν πολλές εναλλακτικές.

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Μπάση στην Πρίγκηπο:

«Είμαστε εδώ γιατί γιορτάζουμε τα 100 χρόνια από την ίδρυση της Μητρόπολη εδώ στην Πρίγκηπο. 100 χρόνια λειτουργίας της Μητροπόλεως. Μεγάλη τιμή να είμαστε εδώ για συναυλία να γιορτάσουμε τα 100 χρόνια της Μητρόπολης. Είναι η πρώτη φορά που έρχομαι στην Πρίγκηπο, έχω ξανάρθει στην Κωνσταντινούπολη. Είναι η πρώτη φορά που έρχομαι στην Πρίγκηπο, είναι πανέμορφα. Απέναντι είναι η Χάλκη, φαίνεται η Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Είναι μια συναυλία που θα τη θυμόμαστε πιστεύω όλοι όσοι συμμετείχαμε γιατί 100 χρόνια είναι ένα πολύ μεγάλο γεγονός».

-Και αντιλαμβάνομαι ότι πρέπει να σας αγάπησαν πάρα πολύ για να σας καλέσουν για δεύτερη φορά μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα.

«Ήταν πριν ενάμιση χρόνο όταν κάναμε τη συναυλία στο Γαλατά. Ναι έχουμε αποκτήσει μια σχέση πια με την Πόλη. Αγαπώ την Πόλη. Η καταγωγή μου είναι από την Κωνσταντινούπολη. Εννοώ οι παππούδες μου ήρθανε πρόσφυγες το 23 και εγκαταστάθηκαν στο Κιλκίς, οπότε οι ρίζες, το DNA είναι από δω. Οπότε με τραβάει το μέρος πάρα πολύ εδώ».

-Και είχαμε φαντάζομαι συνάντηση και με τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Υπάρχει μια σχέση ιδιαίτερη που έχει δημιουργηθεί και με τον Οικουμενικό Πατριάρχη;

«Σίγουρα, κάθε φορά που ερχόμαστε στην Πόλη, νομίζω ότι νιώθουμε την ανάγκη να πάρουμε την ευλογία του. Έτσι έγινε και αυτή τη φορά. Λειτούργησε ο Πατριάρχης σήμερα στον ναό του Αγίου Δημητρίου, στον Μητροπολιτικό ναό της Πριγκήπου εδώ. Παρευρεθήκαμε. Είναι στιγμές μοναδικές. Για μένα και για όλο τον ελληνισμό που υπάρχει εδώ. Και που πραγματικά γίνεται ένας αγώνας για να διατηρηθεί το ελληνικό στοιχείο στην Πόλη».

-Και ήταν η πρώτη φορά που ήρθατε εδώ πριν από ενάμιση χρόνο, πως ήταν αυτή η πρώτη επαφή;

Παρόλο που έχω ταξιδέψει ολόκληρο τον κόσμο και έχω καταγωγή από την Πόλη δεν είχα έρθει ποτέ στην Πόλη. Ήρθα πριν ενάμιση χρόνο. Εντάξει. Όταν περπατάς εδώ, νιώθεις ότι είσαι στα δικά σου μέρη. Μου το λέγανε και το ένιωσα, το βίωσα.

-Ποιο είναι το τραγούδι που χαρακτηρίζει την αποψινή βραδιά;

«Όλα τα τραγούδια θα έλεγα χαρακτηρίζουν τη σημερινή βραδιά επειδή θα έλεγα ότι αποτίουμε ένα φόρο τιμής στον ελληνισμό που υπάρχει εδώ και κρατάει Θερμοπύλες. Θα λεγα ότι το τραγούδι του Θεοδωράκη ‘Της δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ» θα ταίριαζε πάρα πολύ. Ας πούμε ότι αυτό είναι ένα τραγούδι, που θα είχε το δικό του συμβολισμό στη σημερινή συναυλία».