Σκληρή αυτοκριτική ασκούν κορυφαίοι διπλωματικοί και πολιτικοί σχολιαστές της τουρκικής αντιπολίτευσης, κατακεραυνώνοντας την κυβέρνηση Ερντογάν για τη «διπλωματική απομόνωση» και τη «διάρρηξη δεσμών με τη Δύση».

Ο πρώην πρέσβης Σελίμ Κιουνεράλπ, σε άρθρο του στη Medyascope με τίτλο «Πού ήμασταν και πού φτάσαμε;», δηλώνει ξεκάθαρα: «Η Τουρκία γύρισε την πλάτη της στη Δύση και τώρα πληρώνει το τίμημα». Όπως γράφει, η Άγκυρα αποκλείστηκε από το ευρωπαϊκό αμυντικό πρόγραμμα SAFE λόγω βέτο Ελλάδας και Κύπρου, ενώ το Ισραήλ, με ανοχή των ΗΠΑ, φέρεται να μπλόκαρε τη συμμετοχή της Τουρκίας στη διεθνή δύναμη για τη Γάζα.

«Δεν με εξέπληξε», σημειώνει ο Κιουνεράλπ, «όταν απομακρύνθηκαμε από τη Δύση για να παίξουμε “μόνοι μας”, απομακρύναμε και όσους μας έβλεπαν ως ισότιμο παίκτη στον δυτικό κόσμο». Προσθέτει ότι η τουρκική κυβέρνηση «μετέτρεψε την εξωτερική πολιτική σε ισλαμικό μανιφέστο», προκαλώντας δυσπιστία «από τα Βαλκάνια έως την Κεντρική Ασία».

Ο βετεράνος διπλωμάτης καταγγέλλει επίσης πως η άνευ όρων στήριξη προς τη Χαμάς απομόνωσε την Άγκυρα και από τον αραβικό κόσμο, ενώ παραδέχεται ότι «οι τουρκογενείς δημοκρατίες και οι δυτικοί εταίροι γύρισαν την πλάτη τους στην Τουρκία».

«Το καθεστώς του στενότερου εταίρου της ΕΕ πέρασε στην Αίγυπτο», υπογραμμίζει, προειδοποιώντας ότι χωρίς «στροφή 180 μοιρών» η Τουρκία «θα μείνει εκτός των εξελίξεων».

Την ίδια ώρα, στην αντιπολιτευόμενη T24, η γνωστή δημοσιογράφος Μπαρτσίν Γινάντς σχολιάζει τις πρόσφατες επισκέψεις των πρωθυπουργών Βρετανίας και Γερμανίας στην Άγκυρα με αιχμηρό ύφος:

«Η Ευρώπη μας ακούει, αλλά δεν μας εμπιστεύεται».

Σύμφωνα με τη Γινάντς, το θέμα της αγοράς των Eurofighter Typhoon κυριάρχησε στις συναντήσεις, όμως «κανείς από τους Ευρωπαίους ηγέτες δεν μίλησε ανοιχτά για εμβάθυνση συνεργασίας ή συμπαραγωγή».

Η ίδια αποκαλύπτει ότι οι ειδήσεις περί συμμετοχής της Τουρκίας στο πρόγραμμα SAFE «έμειναν στα χαρτιά», ενώ προσθέτει πως «οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πατούν φρένο» και «κρατούν αποστάσεις από μια Άγκυρα που δεν έχει ακόμα επιλέξει πλευρά».

Με αιχμηρό ύφος, θέτει και ένα καίριο ερώτημα:

«Τι θα συμβεί αν τα Eurofighter, που αγοράσαμε από συμμάχους, χρησιμοποιηθούν στο Αιγαίο και η Ελλάδα φωνάξει “παραβίαση”;»

Η Γινάντς θυμίζει ότι παλαιότερα υπήρξαν πληροφορίες πως τα μαχητικά «πωλούνται με τον όρο να μην χρησιμοποιηθούν εναντίον συμμάχων» – κάτι που, αν ισχύει, θα προκαλέσει, όπως λέει, «τεράστια νομική και πολιτική κρίση».

Η Τούρκοι σχολιαστές καταλήγουν ότι «η Δύση μάς αντιμετωπίζει με επιφύλαξη, η ΕΕ έκλεισε την πόρτα, το Ισραήλ μας αποκλείει, και οι γείτονες γίνονται εταίροι της Ευρώπης ενώ εμείς μένουμε θεατές».

Η ανάρτηση της Γινάντς στο Χ, από δείπνο με τον Γερμανό καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς, όπου γράφει πως «συζητήσαμε για τις τουρκογερμανικές σχέσεις και τις παγκόσμιες εξελίξεις», ερμηνεύτηκε στον πολιτικό κόσμο ως μήνυμα ότι «οι δίαυλοι επικοινωνίας με τη Δύση περνούν πλέον μέσα από τους δημοσιογράφους και όχι από τους διπλωμάτες».

Η άφιξη της νέας Αμερικανίδας πρέσβειρας στην Αθήνα, Κίμπερλι Γκιλφόιλ, στις 1 Νοεμβρίου, άναψε φωτιές στον τουρκικό Τύπο. Τα τουρκικά ΜΜΕ τη συνδέουν με την «επανενεργοποίηση του σχεδίου Τραμπ» για την Ανατολική Μεσόγειο, λίγο πριν από τη Σύνοδο «3+1» (Ελλάδα–Κύπρος–Ισραήλ–ΗΠΑ) που θα πραγματοποιηθεί στην ελληνική πρωτεύουσα στις 6–7 Νοεμβρίου.

Εθνικιστικές και ευρασιανικής κατεύθυνσης εφημερίδες, όπως η Αϊντινλίκ και η Σοζτζού, μιλούν ανοιχτά για «νέο παιχνίδι της Ουάσιγκτον κατά της Τουρκίας», προειδοποιώντας ότι «στήνεται μέτωπο αποκλεισμού της Γαλάζιας Πατρίδας» με επίκεντρο το ενεργειακό τρίγωνο Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ.

Η Αϊντινλίκ κάνει λόγο για «διαβολική συμμαχία» που επανέρχεται δριμύτερη, ενώ αποκαλύπτει ότι «ο πεθερός του Τραμπ, Μάσαντ Μπούλος, προσπαθεί να οργανώσει τετραμερή διάσκεψη με Τουρκία, Ελλάδα, Αίγυπτο και Λιβύη, με στόχο να ακυρωθεί η συμφωνία Τουρκίας–Λιβύης του 2019».

Η Σοζτζού προειδοποιεί για «νέο μέτωπο στη Γαλάζια Πατρίδα», σημειώνοντας ότι οι ΗΠΑ «ενεργοποιούν το σχήμα 3+1» και προωθούν «αγωγό LNG που αποκλείει πλήρως την Τουρκία».

Την ίδια στιγμή, ο διευθυντής της Μιλλιέτ, Οζάι Σεντίρ, σε άρθρο με τίτλο «Το σκάκι με τις ΗΠΑ συνεχίζεται», επιχειρεί να αποκλιμακώσει, αλλά ταυτόχρονα προειδοποιεί. Παραδέχεται ότι η Ουάσιγκτον θα ζητήσει δύο κινήσεις από την Άγκυρα – «μία που αφορά το Ισραήλ και μία τη Λιβύη» – και τονίζει πως «η Chevron, πίσω από την οποία βρίσκεται πρώην υπουργός του Τραμπ, κινείται σε ζώνες της λιβυκής δικαιοδοσίας».

Ο Σεντίρ επικαλείται και τις δηλώσεις του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, στο συνέδριο Manama Dialogue στο Μπαχρέιν, όπου ανέφερε ότι «Τουρκία και Ισραήλ δεν θα πολεμήσουν» και ότι «θα υπάρξει ευθυγράμμιση από την Κασπία έως τη Μεσόγειο». Ο Τούρκος αρθρογράφος απαντά: «Ο πρόεδρος Ερντογάν δεν θα κάνει δουλειές με το Τελ Αβίβ όσο υπάρχει αυτή η κυβέρνηση – αλλά η Ουάσιγκτον δείχνει να παίζει σε πολλά ταμπλό».

Στην ίδια γραμμή, η Haber Global μιλά για «νέα κρίση Chevron στη Μεσόγειο», φιλοξενώντας δηλώσεις του αρχιτέκτονα της «Γαλάζιας Πατρίδας», απόστρατου ναυάρχου Τζιχάτ Γιαϊτζί, που καλεί τη Λιβύη «να αντιταχθεί στις αμερικανικές γεωτρήσεις με τη στήριξη της Τουρκίας».

Την εικόνα συμπληρώνουν φήμες που κυκλοφορούν σε αμερικανικά και τουρκικά ΜΜΕ περί «πρότασης Τραμπ για το Κυπριακό» – πρόταση που, σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, συνδέει αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων με ενεργειακές συμφωνίες. Παράλληλα, εθνικιστικές ιστοσελίδες προβάλλουν ως «ύπουλη κίνηση» τη νέα συνεργασία Ινδίας–Κύπρου στον τομέα της άμυνας και την υπογραφή Μνημονίου για αγωγό φυσικού αερίου Ισραήλ–Κύπρου.

Συνολικά, η τουρκική δημόσια σφαίρα εμφανίζεται σε αναβρασμό. Από τη Βηρυτό και τη Λιβύη έως την Κρήτη και τη Λευκωσία, τα ΜΜΕ βλέπουν «σκάκι της Ουάσιγκτον» με στόχο να επαναχαράξει τον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου και να «στριμώξει» την Άγκυρα ανάμεσα σε παλιούς και νέους ενεργειακούς άξονες.

Η Ευρώπη περνά σε μια νέα εποχή επανεξοπλισμού με το πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe), και η Τουρκία –όπως υποστηρίζεται σε ανάλυση του τουρκικού πρακτορείου Αναντολού (Anadolu)– βρίσκεται στο επίκεντρο της εξίσωσης.

Σύμφωνα με τον Δρ. Τόλγκα Σακμάν, πρόεδρο του Κέντρου Διπλωματικών Σχέσεων και Πολιτικών Ερευνών (DİPAM), η συμμετοχή της Άγκυρας στο πρόγραμμα SAFE δεν θα είναι απλώς μια τεχνική συνεργασία, αλλά γεωπολιτικός καταλύτης για την Ευρώπη.

Ο Σακμάν σημειώνει ότι το SAFE αποτελεί τον νέο μηχανισμό χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για αμυντικά έργα, με δάνεια που θα δοθούν μέχρι το 2030 και θα αποπληρωθούν μέσα σε 45 χρόνια. Στόχος είναι να μειωθεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ και να ενισχυθεί η «στρατηγική αυτονομία» της, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις αβεβαιότητες γύρω από το ΝΑΤΟ.

 Νέο όραμα για την άμυνα

Το σχέδιο SAFE επιδιώκει να ενώσει τα κατακερματισμένα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα και να προωθήσει κοινή παραγωγή οπλικών συστημάτων, μειώνοντας το κόστος και αυξάνοντας τη συνεργασία. Τουλάχιστον το 65% του εξοπλισμού θα παράγεται στην Ε.Ε., ενώ το υπόλοιπο 35% μπορεί να προέρχεται από τρίτες χώρες – αφήνοντας ανοιχτό το παράθυρο για συμμετοχή και της Τουρκίας.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Η Άγκυρα διαθέτει σήμερα μία από τις πιο δυναμικές αμυντικές βιομηχανίες στον κόσμο, με τεχνολογία αιχμής στα drones, τα συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου και τα τεθωρακισμένα οχήματα. Όπως σημειώνει το Anadolu, αυτά τα πεδία συμπίπτουν πλήρως με τους στόχους του SAFE για καινοτομία, οικονομία κλίμακας και παραγωγική αυτάρκεια.

Η γεωγραφική θέση της Τουρκίας ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία προσφέρει επίσης ανεκτίμητο στρατηγικό και λογιστικό πλεονέκτημα, ενώ η συμμετοχή της θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «γέφυρα» μεταξύ ΝΑΤΟ και Ε.Ε., ενισχύοντας τον ρόλο του νότιου πτερυγίου της Συμμαχίας, υποστηρίζεται.

Το ελληνικό «βέτο»

Σύμφωνα με το Anadolu, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η ελληνική απειλή για βέτο στη συμμετοχή της Τουρκίας. Η Αθήνα επικαλείται την απόφαση της τουρκικής Εθνοσυνέλευσης του 1995 που χαρακτηρίζει την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο ως «αιτία πολέμου» (casus belli).

Ωστόσο, η ανάλυση εκτιμά ότι η Ελλάδα επιχειρεί να μεταφέρει τα ελληνοτουρκικά ζητήματα στην ευρωπαϊκή ατζέντα, ώστε να τα εντάξει στο πλαίσιο της κοινής άμυνας. Παράλληλα, το βέτο ενισχύει τη διαπραγματευτική ισχύ της Αθήνας μέσα στην Ε.Ε., καθώς της δίνει ρόλο «κλειδί» σε μια μεγάλη στρατηγική πρωτοβουλία.

Παρά τις ενστάσεις, στις Βρυξέλλες συζητείται η πιθανότητα μερικής ή ειδικής συμμετοχής της Τουρκίας στο SAFE – ώστε να διατηρηθεί η συνεργασία, χωρίς να απαιτείται ομοφωνία.

«Τεστ ωριμότητας» για την Ευρώπη

Ο Δρ. Σακμάν υπογραμμίζει ότι η συμμετοχή ή μη της Τουρκίας θα αποτελέσει δοκιμασία για την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση:

«Η Ευρώπη καλείται να αποδείξει αν μπορεί να ξεπεράσει τα εθνικά συμφέροντα και να διαμορφώσει ένα κοινό όραμα ασφάλειας», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Η ανάλυση του Anadolu καταλήγει ότι η Τουρκία μπορεί να προσφέρει στην Ευρώπη στρατηγική ικανότητα, τεχνολογική καινοτομία και επιχειρησιακή ευελιξία – στοιχεία που καθιστούν τη συμμετοχή της κρίσιμη για το μέλλον της ευρωπαϊκής άμυνας.