Παρατηρητές που μίλησαν στην τουρκική υπηρεσία της DW αναφέρουν ότι οι θέσεις των μερών έχουν αποκλίνει ακόμη περισσότερο μεταξύ τους και ότι δεν είναι πολύ αισιόδοξοι ότι οι συνομιλίες μπορούν να αναζωπυρωθούν.
Σύμφωνα με την τουρκική υπηρεσία της DW, Ε
ενώ οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιούν στρατιωτικές βάσεις στην Κύπρο για να χτυπήσουν τους Χούθι στην Υεμένη που επιτέθηκαν σε εμπορικά πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν επιταχύνει τις προσπάθειές τους να δημιουργήσουν έναν θαλάσσιο διάδρομο μέσω της Κύπρου για ανθρωπιστική βοήθεια στους Παλαιστίνιους στη Γάζα.
Η Κύπρος, που βρίσκεται στο επίκεντρο του ανταγωνισμού για ενεργειακούς πόρους, μεταφορά ενέργειας και θαλάσσια δικαιοδοσία στην Ανατολική Μεσόγειο, βρίσκεται και πάλι στην κορυφή της ατζέντας μετά τις τελευταίες διεθνείς εξελίξεις. Πώς επηρεάζουν αυτές οι εξελίξεις το ενδεχόμενο επανένωσης της διχοτομημένης Κύπρου; Θα αποφέρει αποτελέσματα η προσπάθεια των Ηνωμένων Εθνών να ξεκινήσει μια νέα διαδικασία διευθέτησης; Η María Ángela Holguín Cuéllar, η προσωπική απεσταλμένη που διορίστηκε από τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Antonio Guterres για να καθορίσει εάν οι διακοπείσες ειρηνευτικές συνομιλίες για την Κύπρο μπορούν να ανανεωθούν, συνεχίζει τις επαφές της με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους καθώς και με τις εγγυήτριες χώρες,την Τουρκία, την Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο από τον Ιανουάριο. Υπάρχει ελπίδα για επανένωση της Κύπρου;
Χωρίς αισιοδοξία για Κυπριακό
Παρατηρητές που μίλησαν στην τουρκική υπηρεσία της DW αναφέρουν ότι οι θέσεις των μερών έχουν αποκλίνει ακόμη περισσότερο μεταξύ τους και ότι δεν είναι πολύ αισιόδοξοι ότι οι συνομιλίες μπορούν να αναζωπυρωθούν. «Δεν υπάρχει πλέον συναίνεση μεταξύ των μερών για τις παραμέτρους μιας λύσης», δήλωσε ο καθηγητής Erol Kaymak. Ο καθηγητής Erol Kaymak επεσήμανε ότι φαίνεται δύσκολο για τα κόμματα στην Κύπρο να συμφωνήσουν στις παραμέτρους της λύσης. Ο Erol Kaymak, λέκτορας στο Eastern Mediterranean University και ειδικός στο Κέντρο Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών (CATS) στο Ίδρυμα Επιστήμης και Πολιτικής που εδρεύει στο Βερολίνο, υποστηρίζει ότι «μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Crans Montana το 2017, όταν οι Ελληνοκύπριοι αποχώρησαν από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, η τουρκική πλευρά έχει απομακρυνθεί από την ιδέα ότι μια λύση μπορεί να επιτευχθεί μέσω ενός ομοσπονδιακού κράτους». Ο Kaymak είπε, «Επιπλέον, η τουρκοκυπριακή πλευρά απαιτεί την καταχώριση της κυρίαρχης ισότητας και του ισότιμου διεθνούς της καθεστώτος προκειμένου να ξεκινήσει επίσημες διαπραγματεύσεις και προσπαθεί να επιβεβαιώσει ότι τα δικαιώματά της παραμένουν. Επειδή, όπως γνωρίζετε, τα μέρη κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ως ισότιμες πλευρές, ο ηγέτης της τουρκοκυπριακής κοινότητας και η ηγεσία της ελληνοκυπριακής κοινότητας, αλλά σε περίπτωση που οι Ελληνοκύπριοι αποχωρήσουν ξανά από το τραπέζι και οι διαπραγματεύσεις παραμείνουν ασαφείς, η τουρκική πλευρά δεν θέλει να παραμείνει στο τραπέζι αυτή τη φορά χάνοντας ξανά την ισότητα».
Το όνειρο φθίνει
Ο Δρ Ronald Meinardus, ανώτερος εμπειρογνώμονας στο Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) που εδρεύει στην Αθήνα, περιέγραψε το γεγονός ότι τα μέρη στην Κύπρο άρχισαν να συναντώνται με την προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ μετά από μια επταετή παύση ως «μικρό βήμα» προς την αναβίωση των ειρηνευτικών συνομιλιών. «Μπορούμε να το δούμε αυτό πρώτα και κύρια στο αίτημα της Τουρκίας να αναγνωριστεί η λύση των δύο κρατών», είπε ο Meinardus, σημειώνοντας ότι η απόσταση μεταξύ των θέσεων των μερών, που πλησίασαν τόσο κοντά σε έναν ιστορικό συμβιβασμό στο Crans Montana, αυξάνεται τώρα. Το αίτημα αυτό δεν είναι αποδεκτό από την ελληνοκυπριακή πλευρά, ούτε συνάδει με τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, τα οποία θα πρέπει να αποτελέσουν τη βάση για νέες μεσολαβητικές πρωτοβουλίες». Ο Δρ Ronald Meinardus, ανώτερος εμπειρογνώμονας στο Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) με έδρα την Αθήνα, επισημαίνει ότι το όνειρο για ένα κοινό μέλλον για τα κόμματα στην Κύπρο φθίνει. Δηλώνοντας ότι είναι σημαντικό το πώς Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι θέλουν να κυβερνήσουν και να διαχειριστούν το μικρό νησί της Μεσογείου μαζί, ο Δρ Meinardus είπε: «Το πρόβλημα, όμως, είναι ότι με κάθε χρόνο που περνά η επιθυμία και το όνειρο για ένα κοινό μέλλον κάτω από μια ενιαία πολιτική στέγη μειώνεται. Δεν βλέπω επίσης κανένα σημάδι αυτή τη στιγμή ότι η Άγκυρα θα αποδεχθεί μια λύση που θα άλλαζε το status quo (διαίρεση του νησιού) και δεν βλέπω καμία προθυμία από την ελληνοκυπριακή πλευρά να αποδεχθεί το status quo (διαίρεση του νησιού)» .
Θα σπάσει το ΣΑ των ΗΕ το αδιέξοδο; Μπορεί όμως η Άγκυρα να επιτύχει αποτελέσματα μόνο μέσω της στρατηγικής της Τουρκίας αναγνώριση της ‘τδβκ’; Ο Γερμανός ειδικός Meinardus επισημαίνει ότι δεν βλέπει καμία προθυμία στη διεθνή κοινότητα να αποδεχθεί μια λύση δύο κρατών και ότι ακόμη και οι πιο στενοί φίλοι της Τουρκίας κρατούν αποστάσεις.
‘Τελικό παιχνίδι’ για τουρκική πλευρά
Ο ειδικός στο CATS, Erol Kaymak, διαφωνεί. Δηλώνοντας ότι εάν ο Guterres αποφασίσει ότι δεν υπάρχει κοινό έδαφος για τη συνέχιση της αποστολής καλής θέλησης, η έκθεση που θα εκπονήσει θα έχει καίρια σημασία, ο Kaymak υπενθυμίζει «την έκθεση του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Kofi Annan, ο οποίος κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να ερμηνεύσει εκ νέου τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών που απαγορεύουν την αναγνώριση της ‘τδβκ’, αφότου οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν το σχέδιο διευθέτησης στο δημοψήφισμα το 2004». «Αυτή η έκθεση δεν εξετάστηκε ποτέ από το ΣΑ των ΗΕ. Ως εκ τούτου, δεν είναι σαφές εάν ο Guterres θα εκπονήσει παρόμοια έκθεση εάν αποφασίσει ότι δεν υπάρχει ‘κοινό έδαφος’ για τη συνέχιση της αποστολής καλής θέλησης και εάν θα συζητηθεί στο ΣΑ, σε αντίθεση με την Έκθεση Annan. Αυτό φαίνεται να είναι το ‘τελικό παιχνίδι’ για την τουρκική πλευρά βραχυπρόθεσμα». Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Antonio Guterres ανακοίνωσε ότι οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό παρέμειναν ατελέσφορες μετά την αποχώρηση των Ελληνοκυπρίων από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων στο Crans Montana το 2017. Επισημαίνοντας ότι κράτη κοντά στην Τουρκία, όπως το Αζερμπαϊτζάν, έχουν συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο, ο Kaymak είπε: «Μπορεί να μην υπάρξει άμεση αναγνώριση της ‘τδβκ’, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι θα βελτιώσουν τις διμερείς τους σχέσεις. Και αυτό θα μπορούσε να είναι το πραγματικό σημείο θραύσης. Νομίζω ότι η Δύση δεν θα μπορέσει να αποτρέψει το Αζερμπαϊτζάν σε αυτό το θέμα».
«Εξευρωπαϊσμό του Κυπριακού»
Ωστόσο, η Κύπρος κρατά πλέον το βάρος που θα καθορίσει την τύχη των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ. Η έκθεση της ΕΕ για την Τουρκία, που δημοσιοποιήθηκε στις 29 Νοεμβρίου, ορίζει ότι η υποστήριξη της Άγκυρας για μια διζωνική, δικοινοτική, ομοσπονδιακή λύση ενός κράτους στην Κύπρο αποτελεί προϋπόθεση για τη βελτίωση των σχέσεων και τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης. Ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, μέλος της ΕΕ, Νίκος Χριστοδουλίδης, υπογράμμισε σε δήλωσή του την περασμένη εβδομάδα ότι «ο δρόμος για την προσέγγιση της Τουρκίας με την ΕΕ περνά από την Κύπρο». Στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της ΕΕ που θα πραγματοποιηθεί στις 21-22 Μαρτίου, αναφέρεται ότι ενδέχεται να ληφθεί εκ νέου απόφαση για την Τουρκία με έμφαση στην Κύπρο. Ο Ronald Meinardus είπε ότι γινόμαστε μάρτυρες του «εξευρωπαϊσμού του Κυπριακού» και ότι αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι η ελληνική και η κυπριακή κυβέρνηση εργάζονται συντονισμένα, χρησιμοποιώντας την επιρροή τους στην ΕΕ για να ασκήσουν πίεση στην τουρκική πλευρά έμμεσα, δηλαδή μέσω των Βρυξελλών. Ο Meinardus είπε, «Χωρίς σημαντική πρόοδο στην Κύπρο, δεν μπορεί να αναμένεται σημαντική πρόοδος στις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας. Δεν βλέπω μεγάλη αισιοδοξία για μια σημαντική πρόοδο στις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ, ενώ οι θέσεις για την Κύπρο βρίσκονται σε αδιέξοδο».
Κανένα ραντεβού για τον Tatar στο Βερολίνο
Εν τω μεταξύ, αναφέρθηκε ότι στον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ersin Tatar, ο οποίος ταξίδεψε στο Βερολίνο την περασμένη εβδομάδα για τη Διεθνή Έκθεση Τουρισμού, δεν δόθηκε ραντεβού στο Βερολίνο. Σχολιάζοντας αυτή τη στάση του Βερολίνου, ο Ronald Meinardus είπε: «Το γεγονός ότι ο κ. Tatar δεν έγινε δεκτός από καμία επίσημη αρχή στο Βερολίνο δείχνει ότι η γερμανική κυβέρνηση απορρίπτει τη λύση των δύο κρατών». Ο Erol Kaymak, από την άλλη, επεσήμανε ότι η Γερμανία αναθεώρησε τη στρατηγική της έναντι της Βόρειας Κύπρου από το 2018, η οποία ενισχύθηκε ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Ersin Tatar στην προεδρία, και είπε, «Ωστόσο, το 2019, όταν ήρθε ο τότε πρόεδρος Akıncı στο Βερολίνο για μια τριμερή άτυπη συνάντηση με τον ΓΓ του ΟΗΕ Guterres και τον Αναστασιάδη, οι Γερμανοί έδειξαν ευαισθησία στο όνομα της ισότητας και τον μετέφεραν από το αεροδρόμιο στο ξενοδοχείο όπου θα έμενε υπό αστυνομική συνοδεία. Τώρα δεν έχουν καν συνάντηση με τον Tatar». Τι σημαίνει η αλλαγή στρατηγικής της Γερμανίας; Η επίσκεψη του Γερμανού Προέδρου Frank-Walter Steinmeier στην Κυπριακή Δημοκρατία, μέλος της ΕΕ, στις 11-13 Φεβρουαρίου θεωρείται σημαντικός δείκτης της αλλαγής στρατηγικής του Βερολίνου. Ο Steinmeier, ο οποίος δεν έχει επισκεφθεί την Τουρκία από την εκλογή του ως πρόεδρος το 2017, επισκέφθηκε την Κύπρο, σηματοδοτώντας την πρώτη επίσκεψη στο νησί από Γερμανό πρόεδρο.
Χωρίς Κυπριακό απίθανη η λύση ελληνοτουρκικών
Ο Γερμανός εμπειρογνώμονας Meinardus επισημαίνει ότι αυτή η επίσκεψη έχει μεγάλη συμβολική σημασία, καταδεικνύοντας το αυξανόμενο ενδιαφέρον του Βερολίνου για την Ανατολική Μεσόγειο, η οποία γίνεται όλο και περισσότερο πηγή αστάθειας δίπλα στην ΕΕ. Υπενθυμίζοντας ότι η παρασκηνιακή διαμεσολάβηση του Βερολίνου έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, ο Meinardus είπε: «Οι Γερμανοί διπλωμάτες επαινούν την άμβλυνση της έντασης στο Αιγαίο. Ωστόσο, το Βερολίνο γνωρίζει επίσης ότι μια λύση στις διαφορές Ελλάδας-Τουρκίας είναι απίθανη χωρίς λύση του Κυπριακού. Σε αυτό το πλαίσιο το Βερολίνο έχει εντείνει τις σχέσεις του με την Κύπρο τα τελευταία χρόνια». Ο Meinardus τονίζει ότι σε αυτές τις επαφές η γερμανική πλευρά έχει εκφράσει με κάθε ευκαιρία «την υποστήριξή της σε μια λύση στην οποία η Κύπρος θα γίνει ομοσπονδιακό κράτος με δύο περιφέρειες και στην οποία και οι δύο εθνότητες εκπροσωπούνται στη διακυβέρνηση αυτού του κράτους», προσθέτοντας ότι το Βερολίνο κατηγορηματικά απορρίπτει το αίτημα της Άγκυρας για λύση δύο κρατών για την Κύπρο. Σύμφωνα με τον Meinardus, οι Ελληνοκύπριοι αναμένουν από το Βερολίνο να ασκήσει πίεση στην Άγκυρα για να λάβει μέτρα για το κυπριακό ζήτημα και τα βήματα προς τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ θεωρούνται ως μοχλός, ένα μέσο πίεσης που μπορεί να ασκηθεί στην Άγκυρα. «Όμως αν αυτό θα αποφέρει αποτελέσματα ή όχι είναι άλλο θέμα», είπε ο Γερμανός ειδικός, υπογραμμίζοντας ότι η συμπεριφορά της Άγκυρας θα είναι καθοριστική ως προς αυτό. «Η στάση της Γερμανίας θα μπορούσε να λειτουργήσει υπέρ της Άγκυρας»
«Η Γερμανία άρχισε να χάνει την ουδετερότητά της»
Ο Erol Kaymak είναι της άποψης ότι η Γερμανία υφίσταται μια αλλαγή, ότι γίνεται ένας περισσότερο γεωστρατηγικά προσανατολισμένος παράγοντας και ότι αυτό έχει οδηγήσει σε αλλαγή της άποψής της για την Κύπρο. Επισημαίνοντας ότι ταυτόχρονα με την επίσκεψη του Steinmeier, η γερμανική κυβέρνηση ενέκρινε την παροχή επιθετικών ελικοπτέρων στην ελληνοκυπριακή πλευρά και για πρώτη φορά αποφάσισε να στείλει αστυνομικούς στην Ειρηνευτική Δύναμη του ΟΗΕ (UNFICYP) στην Κύπρο, ο Kaymak είπε: «Η Γερμανία άρχισε να χάνει την ουδετερότητά της. Ασπάζονται την ελληνοκυπριακή πλευρά με το όνομα Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτό δείχνει ότι η γεωπολιτική σημασία της Κύπρου γίνεται αντιληπτή και από τη Γερμανία». Δηλώνοντας ότι αυτές οι εξελίξεις θα μπορούσαν πράγματι να ωφελήσουν την Τουρκία, ο Kaymak είπε: «Προηγουμένως, η απόσυρση στρατευμάτων από την Κύπρο θεωρούνταν ως τίμημα για να γίνει μέλος της ΕΕ. Αλλά τώρα που η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ φαίνεται να έχει πέσει εκτός ατζέντας, και αφού ακόμη και η Γερμανία, όπως πολλές άλλες χώρες, παρέχει στρατιωτική υποστήριξη, οι επιχειρήσεις στην Υεμένη πραγματοποιούνται μέσω Κύπρου και ο ανθρωπιστικός διάδρομος προς τη Γάζα σχεδιάζεται μέσω της Κύπρου, τότε η Τουρκία δεν θα είναι διατεθειμένη να αποσύρει τα στρατεύματά της από το νησί. Με αποτέλεσμα να είναι ακόμα πιο ριζωμένη στην Κύπρο, της οποίας η γεωστρατηγική σημασία αυξάνεται».
Θα κάνει στροφή ο Erdoğan μετά τις εκλογές της 31ης Μαρτίου;
Σχετικά με τους ισχυρισμούς ότι η Τουρκία μπορεί να κάνει παραχωρήσεις στην Κύπρο μετά τις εκλογές της 31ης Μαρτίου που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες της ΕΕ λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει στην οικονομία, ο Kaymak είπε «δεν νομίζω ότι αυτό είναι πιθανό» και ολοκλήρωσε τα λόγια του ως ακολούθως: «Νομίζω ότι είναι δυνατό να προχωρήσουμε στην Κύπρο στο πλαίσιο της ισότητας. Στην πραγματικότητα, ναι, η ΕΕ προσπαθεί να επιβάλει όρους στην Τουρκία, αλλά η Άγκυρα ανταποδίδει με τους δικούς της όρους, απαντώντας στην αποτροπή με αποτροπή. Με άλλα λόγια, η τουρκική πλευρά λέει «Αν περιμένετε να αναγνωρίσουμε την ‘ελληνοκυπριακή πλευρά’ έμμεσα στο πλαίσιο της θετικής ατζέντας, τότε θέλουμε να αναγνωρίσετε την ‘τδβκ’ με τον ίδιο τρόπο». Η Τουρκία και η ελληνοκυπριακή πλευρά εισέρχονται σε μία σχέση υπό το πρίσμα της Τελωνειακής Ένωσης, το άνοιγμα της Τουρκίας στα λιμάνια της σε πλοία και αεροπλάνα υπό ελληνοκυπριακή σημαία θα πρέπει να εξαρτηθεί από την άρση της απομόνωσης της τουρκοκυπριακής πλευράς να εμπορεύεται με την ΕΕ».
