Άννα Ανδρέου
«Αυτό το έργο είναι τομή στο θέατρο στην Τουρκία», αναφώνησε μόλις με είδε η Ρασμή Τσόπελα, η Ελληνίδα ηθοποιός αμέσως μετά την παράσταση «Büyük Zarifi Apartmanı» (Διαμέρισαμ Γκραντ Ζαρίφη). Το έργο ανέβηκε πριν ενάμιση χρόνο από τον εκδοτικό οίκο Ιστός τον οποίο ίδρυσε μια ομάδα νέων Ρωμιών στην Πόλη. Μέχρι στιγμής έχουν παίξει 180 παραστάσεις, όλες στο 150 ετών ιστορικό Αρχοντικό Ζαρίφη με σκηνικό τα ίδια τα γραφεία του εκδοτικού Οίκου. Η παράσταση σημειώνει τεράστια επιτυχία, αλλά το πιο εκπληκτικό είναι πως για πρώτη φορά ανεβαίνει στην Τουρκία ένα έργο εμπνευσμένο από τους διωγμούς των Ελλήνων της Πόλης το 1964. Οι Τούρκοι θεατρόφιλοι καλούνται να γνωρίσουν ένα κομμάτι της ιστορίας της Πόλης που δεν την διδάχτηκαν στα σχολεία και τελικά αγκαλιάζουν την παράσταση τόσο θερμά που τα εισιτήρια εξαντλούνται αμέσως μόλις ανακοινωθούν οι επόμενες παραστάσεις.
«Δεν περιμέναμε τέτοια επιτυχία»
«Αυτή τη στιγμή είναι η καλύτερη παράσταση στην Πόλη, τέτοια επιτυχία δεν την περιμέναμε ούτε κι εμείς», μου εξομολογείται η Ρασμή Τσόπελα. Θυμάται όταν πριν ενάμιση χρόνο είχε έρθει στην Πόλη για τέσσερις μόνο παραστάσεις στο Πλαίσιο του Φεστιβάλ Θεάτρου Κωνσταντινούπολης αλλά τελικά φαίνεται ότι οι παραστάσεις θα συνεχιστούν για πολύ ακόμη. Ίσως και για χρόνια.
Καθίσαμε στον καναπέ του σαλονιού όπου διαδραματίστηκε το μονόπρακτο «Έχω ένα όνειρο», στο οποίο πρωταγωνιστούσε. «Συγχαρητήρια, έχω πολλά χρόνια να παρακολουθήσω τέτοια παράσταση… είναι ένα έργο που θα πρέπει να το δουν όλοι», της είπα αυθόρμητα μόλις την αντίκρυσα.
Η Ρασμή Τσόπελα αισθάνεται περήφανη για τη συμμετοχή της σε μια τέτοια παράσταση, κι ας είχε δώσει παραστάσεις με το Εθνικό Θέατρο της Ελλάδας τουλάχιστον σε 15 διαφορετικές χώρες του κόσμου. «Εδώ είναι πολύ διαφορετικά. Όταν μου πρότειναν τον ρόλο αισθάνθηκα μια απέραντη συγκίνηση γιατί ήρθε από τους Ρωμιούς της Πόλης και εγώ είμαι παιδί της διασποράς και ξέρω τί θα πει Έλληνας σε μια χώρα μακριά από την Ελλάδα. Γεννήθηκα στο Σουδάν, στην Αφρική. Κι εμείς οι Έλληνες της διασποράς έχουμε μια ιδιαίτερη ευαισθησία και θέλουμε να έχουμε πολιτιστική δράση στη χώρα που ζούμε».
«Για να μην ξαναγίνουν αυτά που έγιναν στο παρελθόν»
Στη συνέχεια αναζήτησα και την Άννα Μαρία Ασλάνογλου, εκ των ιδρυτών του Ιστού και παραγωγό της παράστασης.
«Είναι η πρώτη μας θεατρική παραγωγή ως Σκηνή Ιστός και είναι συμβολική για μας. Το θέμα μας είναι η μνήμη ενός κτιρίου μέσα στην κοινότητα, στην οποία ανήκουμε κι εμείς. Δημιουργήσαμε τρεις ιστοριούλες που προσπαθούν να αποφύγουν την νοσταλγία. Προσπαθούν να κοιτάξουν στο παρελθόν χωρίς να νοσταλγούν και να μιλάνε από το σήμερα. Να καταλαβαίνουμε το σήμερα για να μην ξαναγίνουν αυτά που έγιναν στο παρελθόν», μου εξηγεί η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
Ο Ιστός ιδρύθηκε το 2011 ως εκδοτικός οίκος, με μεταφράσεις από ελληνικά σε τουρκικά. «Σκεφτόμασταν πάντα να μην μείνουμε ως εκδοτικός οίκος, αλλά να κάνουμε διάφορα στον πολιτιστικό τομέα. Το 2016 ιδρύσαμε το ‘Ιστός Φιλμ’ ο οποίος είχε ξεκινήσει τις παραγωγές. Το 2017 ξεκινήσαμε με τη χορωδία Ιστός οι οποία αποτελείται από άτομα που δεν μιλούν ελληνικά, αλλά τραγουδούν ελληνικά. Κάνουμε μαθήματα ελληνικών, κάνουμε μαθήματα χορών», μου λέει η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
Πως έφτασαν όμως σε αυτή την θεατρική παράσταση; «Μια μέρα ο Ιλίας Οζτζακίρ, ο σκηνοθέτης μας ο οποίος δημιούργησε αυτό το πρότζεκτ - η πρώτη ιδέα ήρθε από αυτό - ήρθε στο γραφείο μας και είπε ‘πρέπει να κάνουμε κάτι μαζί σε αυτό το διαμέρισμα’. Βασικά έτσι ξεκίνησε αυτό το πρότζεκτ. Σκεφτήκαμε ότι πρέπει να υπάρχει μια συμμετρία, να έχουμε και Έλληνα συγγραφέα και έναν ηθοποιό από την Ελλάδα. Βρήκαμε τον Ηλία Μαρούτση που αργότερα ανακαλύψαμε ότι ήταν παιδί απελαθέντων, ήταν Πολίτης. Τη πρώτη ιστορία την έχει γράψει ο Τζαν Ουτκού, την τρίτη ο Ηλίας Μαρούτσης και την μεσαία ιστορία η οποία έχει θέμα τη μνήμη του ’64 είναι μια κολεκτίβα. Έτσι ξεκινήσαμε», εξηγεί η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
Δεν πρόκειται για ένα ερασιτεχνικό θέατρο. Στη παράσταση λαμβάνουν μέρος επαγγελματίες ηθοποιοί. Εκτός από την Ελληνίδα ηθοποιό Ρασμή Τσόπελα, λαμβάνουν μέρος οι Τούρκοι ηθοποιοί Εκίν Σισμάν, Γκαφούρ Ουζουνέρ, Πινάρ Φιντάν, Ουμούτ Τσινάρ, Αλί Μπαράν Οζτζάν, Ογκουλκάν Αρμάν Ουσλού και Γιουσούφ Ταν Ντεμιρέλ, αλλά κι ο Έλληνας μουσικός Ανδρέας Σαραντίδης.
«Θέλουμε να συνεχιστεί η παράσταση για χρόνια»
Η σεζόν έκλεισε με 180 παραστάσεις, πολλές για ένα θίασο θεάτρου. Και κάθε παράσταση μπορούν να την παρακολουθήσουν μόνο 22 θεατές γιατί μόνο 22 καρέκλες μπορούν να τοποθετηθούν στο διαμέρισμα, κάτι που σημαίνει πως όση επιτυχία και να έχει η παράσταση τα έσοδα είναι περιορισμένα και τα οικονομικά δύσκολα. «Το συζητήσαμε μήπως μπορούμε να μετακομίσουμε κάπου αλλού αλλά αποφασίσαμε να μείνουμε εδώ, γιατί δεν είναι μόνο η παράσταση η ψυχή αυτού του έργου. Είναι το μικρό δρομάκι που έρχεται στο κτίριο, είναι οι σκάλες, είναι το διαμέρισμα. Πιστεύουμε ότι θα είναι πολύ δύσκολο να γίνει σε άλλη σκηνή, γι αυτό και θα συνεχίσουμε εδώ», λέει κατηγορηματικά η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
«Για πόσο νομίζεις ότι θα συνεχιστεί αυτή η παράσταση;», τη ρώτησα. «Το όνειρό μας είναι να συνεχιστεί για χρόνια. Βασικά, το θέμα μας είναι οικονομικό. Να ζήσουμε και να επιβιώσουμε σε μια πολύ δύσκολη περίοδο που δεν αφήνει ανεξάρτητες παραγωγές να συνεχίσουν τη ζωή τους. Γι αυτό και ψάχνουμε χορηγούς και βοήθεια. Αν μπορούσαμε να λύσουμε το οικονομικό μας πρόβλημα θα θέλαμε πολύ να συνεχίσει η παράσταση για χρόνια σε αυτό το διαμέρισμα», μου λέει η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
«Έρχονται ακόμη και από Σμύρνη για να δουν την παράσταση»
Ποιοι όμως έρχονται να παρακολουθήσουν την παράσταση; «Έρχονται από διαφορετικά κομμάτια της τουρκικής κοινωνίας. Έρχονται ακόμη και από έξω από την Πόλη. Από Προύσα, από Αδριανούπολη, από Σηλυβρία, από διάφορες άλλες πόλεις, ακόμη και από Σμύρνη. Υπάρχει μεγάλο ενδιαφέρον. Ξέρουν ότι η παράσταση έχει να κάνει με την ιστορία ενός κτιρίου και ταυτίζονται με τις ιστορίες που οι ίδιοι έχουν ζήσει. Κι αυτό είναι από τα πιο σημαντικά που καταφέρνει αυτή η παράσταση», μου λέει η Άννα Μαρία Ασλάνογλου.
Μου εξηγεί ωστόσο ότι «το ‘64 ακόμη είναι πάρα πολύ άγνωστο και γι αυτό ήταν σημαντικό για μας να μην γίνει μια διδακτική παράσταση αλλά ταυτόχρονα οι άνθρωποι να μάθουν ότι υπήρξε κάτι τέτοιο στην ιστορία».
«Έχω ένα όνειρο» με την Ρασμή Τσόπελα
Το έργο αποτελείται από τρία μονόπρακτα τα οποία διαδραματίζονται και τα τρία στο ίδιο κτίριο, το Αρχοντικό Ζαρίφη, και είναι εμπνευσμένα από τους διωγμούς των Ρωμιών από την Κωνσταντινούπολη το 1964, χωρίς να ακουστεί ούτε μια φορά η λέξη ‘διωγμός’. Η παράσταση είναι στα τουρκικά, εκτός από το πρώτο μονόπρακτο στο οποίο η Ρασμή Τσόπελα παίζει στα αγγλικά και στα ελληνικά. Η Ρασμή Τσόπελα εντυπωσιάζει με την ερμηνεία της στο πρώτο μονόπρακτο με τίτλο «Έχω ένα όνειρο». Υποδύεται την τουρίστρια που μπαίνει στο Μέγαρο Ζαρίφη χωρίς να γνωρίζει τίποτα για το κτίριο, ωστόσο αισθάνεται τον ήχο, τον πόνο, τις σκιές των ανθρώπων που πέρασαν από εκεί, μέσα από την ιστορία. Στην είσοδο συναντάει μια νεαρή Τουρκάλα καθαρίστρια την οποία υποδύεται η ηθοποιός Εκίν Σισμάν. Η καθαρίστρια μιλάει μόνο τουρκικά και προσπαθεί να επικοινωνήσει με την Ελληνίδα τουρίστρια. Η Τουρκάλα με την Ελληνίδα καταφέρνουν και να επικοινωνήσουν αλλά και να αφουγκραστεί η μια την ψυχή της άλλης, στέλνοντας ταυτόχρονα και μήνυμα συμφιλίωσης. Οι διάλογοι είναι έξυπνοι, οι ερμηνείες εκπληκτικές. Αλλά και η τεχνολογία χρησιμοποιείται με ιδιοφυή τρόπο ώστε να μην χρειαστούν καν υπότιτλοι για να καταλάβει είτε ο Τούρκος είτε ο Έλληνας θεατής τους διαλόγους. Γιατί το έργο, αν και απευθύνεται σε Τούρκους θεατές μπορεί να το παρακολουθήσει άνετα και ένας Έλληνας που δεν γνωρίζει καθόλου τουρκικά.
Η Ρωμιά ρεμπέτισσα…
Το δεύτερο μονόπρακτο με μια γριά Ρωμιά ρεμπέτισσα στο Αρχοντικό Ζαρίφη, που κατάφερε να μείνει στην Πόλη γιατί δεν ήθελε να αφήσει πίσω της το σπίτι της και τους τάφους των προγόνων της, είναι ένα σκηνοθετικό αριστούργημα. Ο σκηνοθέτης αποκαλύπτει το ταλέντο του εκπλήσσοντας τους θεατρόφιλους με μια νέα τεχνική που εφηύρε ο ίδιος για να κάνει ‘φλας μπακ’ στην περίοδο που κάποτε η ρεμπέτισσα μεγαλουργούσε στην Πόλη μαζί με την κομπανία της. Η εικόνα είναι μαγευτική. Ο θεατής δεν μπορεί να ξεχωρίσει τί είναι πραγματικό και τί δεν είναι πάνω στην σκηνή. Είναι μια εικόνα που δεν θέλεις να πάρεις τα μάτια σου από πάνω της! Σαν ένα παραμύθι ζωντανό στη σκηνή!
Ακόμη και τα σανίδια έχουν ιστορία…
Και ξαφνικά η σκηνή του δεύτερου μονόπρακτου κλείνει. Τα φώτα κλείνουν. Κι εκεί που επικρατεί σιωπή χτυπάει στην τρίτη αίθουσα, στα δεξιά των θεατών το τηλέφωνο από μια παλιά συσκευή. Ο ηλικιωμένος άντρας που από την αρχή της παράστασης καθόταν σε μια πολυθρόνα με την πλάτη γυρισμένη ξαφνικά πετάγεται και απαντάει το τηλέφωνο. Κι αρχίζει το τρίτο μονόπρακτο στο Αρχοντικό Ζαρίφη, στο οποίο ένας ηλικιωμένος πατέρας Ρωμιός, ο Λέανδρος, παλεύει με την διαφορετικότητα του γιου του. Άλλες δυο συγκλονιστικές ερμηνείες για ένα ιδιοφυές μονόπρακτο έργο που το παρελθόν έρχεται να συναντήσει το παρόν. Ακόμη και τα σανίδια έχουν ιστορία και ο συγγραφέας του έργου κάνει αυτά τα σανίδια να μιλήσουν στον θεατή.
