Γράφει η εκπαιδευτικός Μαρία Δήμου
Είχα φτάσει πολλές φορές μέχρι την πόρτα αλλά πάντα την έβρισκα ερμητικά κλειστή με τις σκαλωσιές να περιτριγυρίζουν το αντικείμενο του ενδιαφέροντός μου. Η γειτονιά του Ayvansaray είναι τόσο πυκνή σε ιστορία, που κάθε βήμα είναι σαν να γυρίζει και μια σελίδα στο βιβλίο της ιστορίας και να διηγείται πότε τα κατορθώματα κάποιου αυτοκράτορα ή τα παθήματα κάποιων πριγκήπων, πότε τους θρήνους και τις παρακλήσεις μέσα σε κάποιο ναό και πότε ιστορίες απλών ανθρώπων που έζησαν στα σοκάκια αυτά. Όλα αυτά στο Ayvansaray, που το όνομά του φέρνει στο μυαλό την έκπτωση ενός ανακτόρου, του Παλατιού του Πορφυρογέννητου, σε ζωολογικό κήπο άγριων ζώων. Γιατί το Ayvansaray δεν είναι παρά η παραφθορά του Hayvan Saray, του Παλατιού των ζώων. Πόσες ιστορίες, πόσοι μύθοι, πόσοι καημοί κρυμμένοι εδώ!
Πριν λίγες μέρες τα βήματά μου με ξαναέφεραν στη γειτονιά της Βλαχέρνας, στο Atik Mustafa Paşa Camii. Αυτή τη φορά η αυλόπορτα ήταν ανοιχτή και μια φωτεινή επιγραφή στο εσωτερικό του τζαμιού ενημέρωνε για τις ώρες της προσευχής. Έκανα μια βόλτα στην αυλή, θαύμασα γύρω γύρω το οικοδόμημα. Η πόρτα για το εσωτερικό ήταν κλειστή κι ο γείτονας με ενημέρωσε πως ανοίγει μόνο την ώρα της προσευχής ή αν ήμουν τυχερή και πετύχαινα κάποιο συνεργείο να δουλεύει, θα μπορούσα να μπω και στο εσωτερικό.
Εξωτερική όψη του μνημείου από τη μεριά του δρόμου
Φάνηκε η βυζαντινή τυχοποιία
Οι εργασίες που ξεκίνησαν πριν από 3 χρόνια είχαν αλλάξει τη φυσιογνωμία του μνημείου. Γιατί το τζαμί του Atik Mustafa Paşa είναι μια βυζαντινή εκκλησία που μετά την άλωση, όπως κάθε εκκλησία με τρούλο, μετατράπηκε σε τέμενος. Τώρα με τα έργα συντήρησης και αποκατάστασης φάνηκε καθαρά η βυζαντινή τοιχοποιία, καθαρίστηκε ο περίβολος και το μνημείο, που δύσκολα ταυτοποιείται, φάνηκε και πάλι. Ποιος ναός ήταν όμως; Άλλοι κάνουν λόγο για της Αγία Θέκλα, του παλατίου των Βλαχερνών, ναό του 9ου αιώνα, που χτίστηκε από την κόρη του αυτοκράτορα Θεοφίλου, Θέκλα. Άλλοι μιλούν για την εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Μάρκου των Βλαχερνών. Ενώ η τουρκική αρχαιολογική υπηρεσία λέει πως είναι ο ναός του Χριστού Παντεπόπτη. Η τοιχοποιία του χρονολογείται στο β’ μισό του 9ου αιώνα και εντάσσεται στην εκτεταμένη οικοδομική δραστηριότητα που ανέπτυξε ο Βασίλειος Α΄. Η σημασία του μνημείου έγκειται στο ότι φαίνεται πως είναι ο αρχαιότερος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός στην πρωτεύουσα και με πολλά αρχαϊκά στοιχεία. Παρ’ όλ’ αυτά, τα προβλήματα χρονολόγησης δεν έχουν λυθεί ούτε αυτό της ταύτισης του μνημείου.
Η επόμενη βόλτα στην περιοχή του Ayvansaray με έφερε και πάλι στο τζαμί του Atik Mustafa Paşa. Κι αυτή τη φορά η πόρτα ήταν ανοιχτή. Λίγο πριν από τη μεσημεριανή προσευχή τα συνεργεία δούλευαν κι εγώ βρήκα την ευκαιρία να μπω στο εσωτερικό. Τυπικό σκηνικό τεμένους με το μιχράπ και μινμπάρ άνευ ιδιαίτερης σημασίας. Τα σημάδια όμως του βυζαντινού ναού φανερά. Μαρμάρινοι κίονες, σκαλιστά κιονόκρανα, ανάγλυφοι σταυροί κρυμμένοι πίσω από κομμάτια πλεξιγκλάς, περίτεχνες διακοσμήσεις στο εσωτερικό των παραθύρων.
Βυζαντινός διάκοσμος στα παράθυρα
Επιτοίχιο οθωμανικό ηλιακό ρολόι
Το θαύμα φάνηκε από κάτω
Η καινούρια μαλακιά μοκέτα υποχωρούσε σε κάθε βήμα. Εκεί στην άκρη της όμως κοντά στον τοίχο η γωνία που ελαφρώς ανασηκωνόταν έκανε φανερό πως κάτι κρυβόταν από κάτω της. Κοίταξα τριγύρω, ήμουν μόνη. Τράβηξα την άκρη και το θαύμα φάνηκε από κάτω. Το πάτωμα καλυπτόταν από γυαλί και κάτω από τη διάφανη επιφάνειά του υπήρχε ένας θησαυρός. Με το κινητό στο χέρι ετοιμάστηκα να φωτογραφίσω. Η άκρη του ματιού μου έπιασε κάποιον να με κοιτά. Τον κοίταξα και μου γύρισε την πλάτη. Κατάλαβα πως για λίγα δευτερόλεπτα μπορούσα να κάνω αυτό που ήθελα. Μερικά κλικ ήταν αρκετά. Επανέλαβα το ίδιο και σε άλλες γωνιές. Σπαράγματα αγγείων, κομμάτια μωσαϊκών, ολόκληρη ροζέτα από το δάπεδο του ναού. Οι ανασκαφές έφτασαν 1 μέτρο βάθος κάτω από το τωρινό δάπεδο κι ανακάλυψαν το αρχικό, αυτό του βυζαντινού ναού με τοιχογραφίες στα τμήματα της τοιχοποιίας που ήρθαν στο φως.
Πεντακόσια χρόνια κοντά έμειναν όλα αυτά θαμμένα, κρυμμένα από τα μάτια των αλλόθρησκων. Και τώρα ήρθαν ξανά στο φως, να τα θαυμάζουν όλοι.
Μόνο η αγιογραφία που αναδείχθηκε στην εξωτερική πλευρά του μνημείου έμεινε κρυμμένη πίσω από το παραπέτασμα που την καλύπτει. Εκεί δεν έφτανα για να τραβήξω λίγο την πλαστική κουρτίνα και να δουν το φως τα πρόσωπα των αγίων. Οι εργασίες συνεχίζονται και μέχρι τότε θα πρέπει να περιμένουμε.
Βυζαντινά ευρήματα των ανασκαφών
Εξωτερικός χριστιανικός διάκοσμος
Δείγμα από το βυζαντινό δάπεδο
Ανάγλυφος σταυρός στο εσωτερικό του μνημείου
Μαρμάρινη κολώνα με ανάγλυφο κιονόκρανο
Φω
Φωτογραφία από το διαδίκτυο
