Της Μαρίας Δήμου
Τι σχέση μπορεί να έχει η Πόπη, η δασκάλα από το Βαφεοχώρι, ο αρχαιολόγος David Hendrix και ο Θεοφάνης ο Ομολογητής; Με την πρώτη ματιά καμία! Να όμως που το κρύο και το χιόνι, που έπεσε τις τελευταίες μέρες στην Πόλη, τους ένωσε με τις πολύ ωραίες ιστορίες που είχαν να πουν για τον Βόσπορο, που κάποιους χειμώνες που, όπως έλεγαν, πάγωσε.
Πρώτη φορά αυτήν την ιστορία την άκουσα από την κυρία Πόπη, που μου κρατούσε συντροφιά στο γραφείο των δασκάλων στο Μέγα Ρεύμα τη χρονιά που υπηρετούσα εκεί ως μετακλητή εκπαιδευτικός. Η κυρία Πόπη λοιπόν αγαπούσε να μου διηγείται ιστορίες από το παρελθόν και μια από αυτές είχε να κάνει με το μακρινό 1954. Θυμόταν τότε, νέα κοπέλα εκείνη, το Κατάστενο να γεμίζει από μεγάλα κομμάτια πάγου που επέπλεαν στο νερό και κινούνταν με αργό ρυθμό από τη Μαύρη Θάλασσα προς τον Μαρμαρά. Έλεγε πως πηδούσε πάνω σ’ αυτά τα παγόβουνα και κάθε βήμα της την απομάκρυνε από την ακτή με τη μητέρα της να της φωνάζει πόσο επικίνδυνο ήταν αυτό που έκανε. Φυσικά η Πόπη δεν ήταν η μοναδική που χαιρόταν αυτό το παράξενο γεγονός.
Το φαινόμενο με τα παγόβουνα
Οι φωτογραφίες της εποχής αποδεικνύουν πως δεν ήταν λίγοι οι θαρραλέοι που έκοβαν βόλτες κι έπαιρναν πόζες μπροστά στο φακό πάνω στους πάγους. Πολλοί νόμιζαν πως πάγωσε ο Βόσπορος, οι πιο παλιοί όμως έχοντας ίσως την εμπειρία του 1929, που το φαινόμενο είχε ξανασυμβεί, ήξεραν πως τα παγόβουνα κατέβαιναν από τα μεγάλα ποτάμια που χύνονται στον Εύξεινο Πόντο, τον Ντον, τον Δνείπερο και κυρίως τον Δούναβη μετά από το δριμύ ψύχος που είχε πλήξει την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Στο Βόσπορο, εξαιτίας των ισχυρών ρευμάτων, υποθαλάσσιων και επιφανειακών, δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα έριχναν τη θερμοκρασία σε τέτοια επίπεδα που θα πάγωναν τα νερά του.
Πάγοι που διέσχιζαν τον Βόσπορο
Σήμερα μια δημοσίευση του David Hendrix στην σελίδα του στο facebook ήταν η αφορμή για μια πολύ πιο παλιά αναφορά σε πάγους που διέσχιζαν τον Βόσπορο. Ο David Hendrix έκανε αναφορά, σε μετάφραση στα αγγλικά, σε ένα απόσπασμα από τη «Χρονογραφία» του Θεοφάνη του Ομολογητή, του μοναχού και χρονογράφου, υπέρμαχου της εικονολατρίας.. Η αναζήτηση του πρωτότυπου ήταν η φυσική συνέχεια και το διαδίκτυο είναι πια η μεγάλη κι αστείρευτη πηγή πληροφοριών και πολλές φορές γνώσεων. Μέσα σε λίγα λεπτά ξεφύλλιζα τη Χρονογραφία στο πρωτότυπο κι αναζητούσα τις αναφορές του Θεοφάνη στα κομμάτια πάγου που κατέβαιναν τον Βόσπορο.
Κι ιδού το σχετικό απόσπασμα:
Κόσμου ἔτη ͵ϛσλʹ. Τῆς θείας σαρκώσεως ἔτη ψλʹ. Ρωμαίων βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ἔτη λεʹ. δʹ. Ἀράβων ἀρχηγὸς Μαρουὰμ ἔτη ςʹ. αʹ. Ρώμης ἐπίσκοπος Ζαχαρίας ἔτη καʹ. ιαʹ. Κωνσταντ. ἐπίσκοπος Ἀναστάσιος ἔτη κδʹ. ιεʹ. Ἀντιοχείας ἐπίσκοπος Θεοφύλακτος ἔτη ζʹ. αʹ.
…Τῷ δ' αὐτῷ ἔτει ἀπὸ ἀρχῆς τοῦ Ὀκτωβρίου μηνὸς γέγονε κρύος μέγα καὶ πικρότατον, οὐ κατὰ τὴν ἡμετέραν γῆν μόνον, ἀλλὰ πολλῷ μᾶλλον κατὰ ἀνατολὴν καὶ ἄρκτον καὶ δύσιν, ὥστε τὴν ἀρκτῴαν τοῦ Πόντου παραλίαν ἐπὶ ρʹ μίλια τὸ πέλαγος ἀπολιθωθῆναι ἐκ τοῦ κρύους ἐπὶ λʹ πήχεις τὸ βάθος, καὶ ἀπὸ Ζιγχίας μέχρι τοῦ Δανουβίου καὶ τοῦ Κοῦφι ποταμοῦ τοῦ Δάναστρί τε καὶ Δάναπρι καὶ τῶν Νεκροπήλων καὶ τῆς λοιπῆς ἀκτῆς μέχρι Μεσημβρίας καὶ Μηδείας τὰ ὅμοια πεπονθότων. τοῦ δὲ τοιούτου πάγους ἐπιχιονηθέντος ηὐξήθη ἐπὶ ἄλλας κʹ πήχεις, ὥστε συμμορφωθῆναι τὴν θάλασσαν τῇ ξηρᾷ, καὶ πεζοβατεῖσθαι ὕπερθεν τοῦ κρύους ἀπό τε Χαζαρίας, Βουλγαρίας καὶ τῶν λοιπῶν παρακειμένων ἐθνῶν, ὑπό τε ἀνθρώπων ἀγρίων τε καὶ ἡμέρων ζώων. τῷ δὲ Φεβρουαρίῳ μηνὶ τῆς αὐτῆς δευτέρας ἰνδικτιῶνος τοῦ τοιούτου πάγους κατὰ θεοῦ κέλευσιν εἰς πλεῖστα καὶ διάφορα ὀροφανῆ τμήματα διαιρεθέντος, καὶ τῇ τῶν ἀνέμων βίᾳ ἐπὶ Δαφνουσίαν καὶ τὸ Ἱερὸν κατενεχθέντων, οὕτω διὰ τοῦ Στενοῦ ἐπὶ τὴν πόλιν ἔφθασαν μέχρι τῆς Προποντίδος καὶ τῶν νήσων καὶ Ἀβύδου πᾶσαν τὴν παραλίαν ἀκτὴν ἐπλήρωσαν, ὧν αὐτόπται καὶ ἡμεῖς γεγόναμεν ἐπιβάντες ἐπὶ ἑνὸς αὐτῶν σὺν καί τισιν ὁμήλιξι λʹ καὶ παίζοντες ἐπάνω αὐτοῦ. εἶχον δὲ καὶ ζῶα ἄγριά τε καὶ ἥμερα τεθνεῶτα. πᾶς δὲ ὁ βουλόμενος ἀπὸ Σοφιανῶν ἕως τῆς πόλεως, καὶ ἀπὸ Χρυσοπόλεως ἕως τοῦ ἁγίου Μάμαντος καὶ τῶν Γαλάτου ἀκωλύτως διὰ ξηρᾶς ἐβάδιζον. ἓν δὲ ἐξ αὐτῶν προσραγὲν τῇ τῆς Ἀκροπόλεως σκάλᾳ συνέτριψεν αὐτήν. ἕτερον δὲ παμμέγεθες τῷ τείχει προσραγὲν τοῦτο μεγάλως ἐδόνησεν, ὡς καὶ τοὺς ἔνδοθεν οἴκους συμμετασχεῖν τοῦ σάλου. εἰς τρία δὲ διαρραγὲν ἔζωσε τὴν πόλιν ἀπὸ τῶν Μαγγάνων ἕως τοῦ Βοοσφόρου, οὗ τινος τὸ ὕψος ὑπερεῖχε τὰ τείχη· πάντες δὲ οἱ τῆς πόλεως ἄνδρες τε καὶ γυναῖκες καὶ παῖδες ἀδιαλείπτως τῇ θέᾳ τούτων προσεκαρτέρουν καὶ μετὰ θρήνων καὶ δακρύων οἴκοι ἀνέκαμπτον, ἀποροῦντες τί εἰπεῖν πρὸς τοῦτο. τῷ δ' αὐτῷ ἔτει μηνὶ Μαρτίῳ ἀστέρες ἀθρόως ἐκ τοῦ οὐρανοῦ πίπτοντες ὤφθησαν, ὡς πάντας τοὺς ὁρῶντας τὴν τοῦ παρόντος αἰῶνος ὑπολαμβάνειν εἶναι συντέλειαν· αὐχμός τε πολὺς γέγονεν, ὡς ξηρανθῆναι καὶ πηγάς. ἀγαγὼν δὲ ὁ βασιλεὺς τὸν πατριάρχην λέγει αὐτῷ· «ἄρτι τί ἡμᾶς βλάπτει, ἐὰν λέγωμεν τὴν θεοτόκον χριστοτόκον;» ὁ δὲ περιπτυξάμενος αὐτὸν λέγει· «ἐλέησον, δέσποτα, μηδὲ εἰς ἔννοιάν σου ἔλθῃ οὗτος ὁ λόγος· οὐχ ὁρᾷς ὅσα στηλιτεύεται καὶ ἀναθεματίζεται Νεστόριος ὑπὸ πάσης τῆς ἐκκλησίας;» καὶ ἀποκριθεὶς ὁ βασιλεὺς εἶπεν· «ἐγὼ μαθεῖν θέλων ἠρώτησα· ἕως δὲ σοῦ ὁ λόγος.»
Ο πάγος έφερε λιμό στην Πόλη το 1621
Όσα περιγράφει ο Θεοφάνης συνέβησαν επί Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε’ και Πατριάρχη Αναστασίου. Και φυσικά δεν ήταν μόνο οι τρεις αυτές περιπτώσεις. Επί Σουλτάνου Osman ΙΙ, ο Βόσπορος καλύφθηκε με πάγο για 15 ημέρες μεταξύ 24 Ιανουαρίου και 8 Φεβρουαρίου του 1621. Επειδή τα πλοία δεν μπορούσαν να κινηθούν και δεν μπορούσαν να ελλιμενιστούν στην Κωνσταντινούπολη ξέσπασε λιμός στην πόλη. Ο πιο δύσκολος χειμώνας στην Κωνσταντινούπολη ήταν λέει αυτήν τη χρονιά.
Μια άλλη αναφορά για παγωμένα θαλάσσια νερά στην Πόλη έχουμε για τις 11 Ιανουαρίου του 1755, που πάγωσε ολόκληρος ο Κεράτιος Κόλπος. Οι Κωνσταντινουπολίτες διέσχιζαν τη θάλασσα με τα πόδια από τη μια ακτή στην άλλη. Ο επίσημος κρατικός ιστορικός της περιόδου, ο Ahmed Vasıf Efendi, αναφέρει το ακόλουθο ιστορικό δίστιχο:
"Buz üstünden geçen geldi, bana yaz dedi tarihin
Deniz altmış sekizde dondu, buzdan ben deniz geçdim."
«Ήρθε περνώντας πάνω από τους πάγους
Γράψε μου είπε τη χρονιά,
Η θάλασσα πάγωσε το 68
κι εγώ την πέρασα πάνω στους πάγους»
Παιχνίδια του καιρού θα μου πείτε αλλά αρκεί να προσφέρουν μόνο χαρά και διασκέδαση, να μην στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές και να μην προκαλούν οικονομικές καταστροφές.
Καλό υπόλοιπο χειμώνα σε όλους.
